Oude stockbeelden gebruikt voor Russische propaganda

Elk jaar viert Rusland op 9 mei de overwinning van de geallieerden op nazi-Duitsland in de Tweede Wereldoorlog met een parade op het Rode Plein. Dit jaar zouden Russische hackers in de nacht van 9 mei echter de VS, de VN en Duitsland extra herinnerd hebben aan het Russische aandeel van die overwinning met projecties op het Witte Huis, het VN-hoofdkwartier en het Rijksdaggebouw. "We wonnen in 1945, we zullen nu winnen. Grootvaders wonnen, kleinkinderen zullen winnen", verscheen zogenaamd op de gebouwen in Washington, New York en Berlijn. De video die dit moet aantonen vindt vlot zijn weg naar sociale media en blogsites. Toch is er van alles niet in de haak met de beelden. 

Beoordeling

De beelden zijn digitaal gemanipuleerd. De originele beelden dateren niet van 9 mei 2023 en bevatten niet de Russische slogans over de Tweede Wereldoorlog

Feiten

Elke versie van de video, die Deutsche Presse-Agentur (dpa) kon vinden, toont dezelfde beelden in Washington, Berlijn en New York. Ze bevatten allemaal het watermerk van Mash, een Russisch Telegramkanaal. Daar verscheen de video om acht uur 's ochtends Nederlandse/Duitse tijd (twee uur 's nachts in Washington en New York). 

Dat er geen andere beelden van de projecties te vinden zijn, wekt al argwaan. Bij bekende gebouwen als deze zouden in tijden waarin iedereen een smartphone op zak heeft, meerdere versies moeten te vinden zijn. Dit is niet het geval.

Volgens het bijschrift op sociale media zijn de beelden in de nacht van 9 mei 2023 - na twaalf uur dus - opgenomen. Meerdere details in de beelden tonen echter aan dat dit niet kan. Zoals hieronder duidelijk wordt, blijkt het om oude beelden te gaan, waarop digitaal de projecties zijn toegevoegd.

Washington

De zogenaamde projecties op het Witte Huis in Washington zijn zichtbaar in de eerste vijftien seconden van de video. Zowel aan de lamp tussen de zuilen, als aan de schaduw op het driehoekige fronton boven de zuilen, is te zien dat de buitenlichten nog aan zijn. 

Uit een Newsweek-artikel uit 2020 blijkt echter dat de buitenverlichting van het Witte Huis meestal rond 23.00 uitgaat. Een wachter bij het Witte Huis bevestigde aan een correspondent van Deutsche Presse-Agentur (dpa) in Washington dat dit nog steeds het geval is. De beelden zijn in ieder geval dus niet na middernacht opgenomen. 

Mocht de projectie in de avond van 8 mei te zien zijn geweest op de gevel van het Witte Huis, lijkt het extreem onwaarschijnlijk dat hier geen enkele berichtgeving over te vinden is. Tussen de noordgevel waarop de projecties te zien zijn en de straat staan ook bomen, waardoor het niet mogelijk lijkt ongehinderd te projecteren.

Berlijn

Dat de projecties in Berlijn niet te zien waren in de nacht van 9 mei is onder andere duidelijk door wat links in beeld te zien is tussen 00:15 en 00:25. Het gebouw links achter het Rijksdaggebouw wordt verlicht met verschillende kleuren in een lichtshow. Dat gebouw is het Marie-Elisabeth-Lüders-Haus, waar daadwerkelijk lichtshows plaatsvinden.

Deze shows zijn echter enkel in de zomermaanden te zien, en duren slechts een uur (twee keer een half uur, vlak na elkaar). Aangezien ze altijd ver voor elf beginnen, lopen ze nooit later dan twaalf uur. De laatste show van 2022 was op 9 september en in 2023 begint het pas weer op 2 juli. Op 9 mei was het spektakel dus niet te zien. Het feit dat het in de gedeelde video zit, toont dus aan dat deze beelden niet van 9 mei 2023 kunnen zijn. 

Een woordvoerder van de Bondsdag bevestigde ook aan dpa dat er inderdaad op 9 mei geen projecties met Russische slogans op het Rijksdaggebouw te zien waren. 

New York

In tegenstelling tot wat de begeleidende tekst beweert, is het gebouw in beeld vanaf 0:31 niet het hoofdkwartier van de VN in de VS. Het is het Foreign Press Center van de Amerikaanse overheid in New York. Het hoofdkwartier van de VN is wel vlakbij. 

Op vraag van dpa laat een woordvoerder van het Foreign Press Center weten dat ze geen weet hebben van een projectie op het gebouw. De video kan volgens de woordvoerder ook niet gemaakt zijn op 9 mei 2023, omdat de stelling die aan de ingang van het gebouw aan E 45th Street staat, al een tijdje weg is. De twee stellingen in de video zijn op Google Maps-beelden uit juli 2022 ook nog te zien.

Dat de linkerstelling die dichtst bij 1st Avenue staat ondertussen weg is, valt met Youtubevideo's aan te tonen. In deze wandelvideo van juli 2022, zijn de stellingen er nog. Echter, in video's van oktober en november 2022 zijn de stellingen voor de ingang al verdwenen. De video is dus minstens vóór oktober 2022 gemaakt en zeker niet van mei 2023.

Stockbeelden

Dat de beelden dus niet op 9 mei opgenomen zijn, lijkt wel duidelijk. Maar ook het feit dat de projecties ooit op de gebouwen te zien waren, is aantoonbaar fout. De factcheckers van Correctiv ontdekten dat voor de video oude stockbeelden gebruikt werden, waar achteraf digitaal de projecties aan werden toegevoegd. 

Zo zijn de beelden van het Witte Huis terug te vinden op de website van Shutterstock. De beelden dateren van maart 2016. Niet alleen zijn de projecties digitaal toegevoegd, ook wordt er in de Russische versie ingezoomd en schokt het beeld een beetje om de illusie te wekken dat de beelden met een smartphone gemaakt zouden zijn. 

Ook de beelden van het Rijksdaggebouw zijn terug te vinden bij Shutterstock. Wanneer deze beelden exact gemaakt zijn, vermeldt Shutterstock niet, maar de Russische projecties zijn nergens te bekennen. 

De beelden van het Foreign Press Center in New York, tot slot, zijn terug te vinden op Youtube, waar ze op 5 maart 2022 werden gepubliceerd. Op deze originele beelden werd geen Russische slogan, maar de 'Doomsday Clock' geprojecteerd.

Digitale manipulatie

Aangezien de technologische mogelijkheden steeds beter worden, is het ook moeilijker om meteen te herkennen of een beeld digitaal gemanipuleerd is. Het blijft echter mogelijk om op basis van context, details, of het terugvinden van de originele beelden aan te tonen wanneer digitale manipulatie in het spel is.

Recent analyseerde dpa beelden van een Sovjetvlag op het Rijksdaggebouw. Die werden ook naar aanleiding van de herdenkingen van de Tweede Wereldoorlog gedeeld vanuit Russische sociale media-accounts. Ook hier kon op basis van context en details de conclusie getrokken worden dat de beelden gemanipuleerd waren. De vlag wapperde niet echt op het gebouw.

(Stand van zaken: 22.05.2023)