Staatshoofd heeft geen invloed op legaliteit van Nederland

Een gezapig gesprek tussen twee heren in de heide over een net iets minder gezapig onderwerp: Nederland zou een illegale staat zonder grondwet zijn. De reden hiervoor zou te zoeken zijn in de vlucht en terugkeer van koningin Wilhelmina tijdens en na de Duitse bezetting. Dat dit verregaande consequenties kan hebben, lijkt wel duidelijk en de video wordt dan ook veel gedeeld op Facebook (hier en hier). Gelukkig wordt de bal in deze video eerder stevig misgeslagen. 

Beoordeling

Nederland bestaat en wordt internationaal erkend. Die erkenning, samen met het feit dat Nederland een bevolking, een gebied en een gezag heeft, zorgt ervoor dat Nederland als staat erkend wordt. De vlucht van koningin Wilhelmina naar Engeland tijdens de Tweede Wereldoorlog veranderde daar niets aan. 

Feiten

In internationaal recht hangt het bestaan van een staat af van vier criteria: de staat moet een bevolking hebben, een territorium, een gezag en in bij machte zijn om betrekkingen op het internationale toneel aan te gaan met andere staten. Nederland voldoet aan al deze voorwaarden. Er is een bevolking van ongeveer zeventien miljoen, een territorium van 41.500 km², een regering die het land leidt (het kabinet) en vooral: internationale erkenning.

Dat aan al deze voorwaarden is voldaan, bevestigt Wim Voermans, hoogleraar Staats- en Bestuursrecht aan de Universiteit Leiden. Hij laat de Deutsche Presse-Agentur (dpa) weten dat de Staat der Nederlanden onder het internationale publieksrecht eigenlijk al sinds 1648, met de Vrede van Münster, erkend wordt. Die erkenning werd bevestigd in 1815 met het Congres van Wenen.

Nederland was in 1945 als soevereine staat ook stichtend lid van de Verenigde Naties. Volgens Voermans is die toelating als lid dan ook een formele erkenning van de Staat der Nederlanden. Nederland tekende het charter van de Verenigde Naties op 26 juni 1945. Dat is een dag na de aantreding van het kabinet Schermerhorn/Drees, dat door de teruggekeerde Wilhelmina benoemd was. 

In de video worden eigenlijk ook twee voorbeelden aangehaald die het bestaan van de Staat der Nederlanden bevestigen: Het verdrag tot instelling van de Benelux Unie en het verdrag van Maastricht. Deze verdragen (net als alle andere verdragen die Nederland afsluit met andere landen) bevestigen dat andere landen Nederland als legitieme staat erkennen, anders zouden ze er geen verdrag mee afsluiten. En deze erkenning verleent Nederland de legitimiteit van een staat. 

Nederland voldoet dus aan alle vier de criteria die nodig zijn om de validiteit van een staat te beoordelen. De grondwet en het gedrag van staatshoofden hebben geen invloed op deze validiteit. Groot-Brittannië, Nieuw-Zeeland en Israël hebben geen geschreven grondwet, Noord-Korea heeft een ondemocratische dictatuur, maar toch zijn het allemaal legitieme landen. 

De vlucht van Wilhelmina

Wim Voermans bevestigt dan ook dat acties van het staatshoofd (in dit geval Wilhelmina) geen invloed hebben op de validiteit van de staat. Dat gezegd zijnde, doen er al langer foute ideeën over de vlucht van Wilhelmina tijdens de Tweede Wereldoorlog de ronde. Zo schreef dpa al eerder dat deze vlucht geen troonafstand inhield. 

Wilhelmina was dan ook gewoon nog staatshoofd in 1945. In die capaciteit had ze dan ook het recht om een koninklijk kabinet te benoemen, dat wel degelijk legitiem was. Maar zelfs al was het kabinet Schermerhorn/Drees illegitiem, heeft dit geen betekenis voor de daaropvolgende kabinetten. Er is niets wat zegt dat een kabinet haar legitimiteit aan het vorige kabinet zou ontlenen. 

Verder wordt in de video (rond 2:24) nog beweerd dat artikel 120 van de grondwet (van 1983, artikel 60 in de grondwet van 1953) er voor zou zorgen dat de grondwet volledig uitgeschakeld is. Dat dit niet klopt, bewees dpa ook al eerder. 

Op 1:39 wordt in de video beweerd dat de illegitimiteit van Nederland ook de reden is, waarom de eedaflegging van het kabinet nooit live te zien zou zijn. De originele video werd gemaakt in 2012 naar aanleiding van de Tweede Kamerverkiezingen dat jaar. Het klopt dat tot dan toe de eedaflegging niet openbaar plaatsvond. Dat had echter weinig te maken met de legitimiteit van Nederland. Enkele maanden later gebeurde het namelijk wel voor het eerst openbaar, live te volgen op televisie. Over het eedsgebaar en de reden waarom sommige ministers de eed niet afleggen schreef dpa ook al factchecks. 

(Stand van zaken: 20.09.2022)