Of vader Schwab een nazi was, staat niet vast, en wat dit betekent voor zijn zoon ook niet

"Eugen Wilhelm Schwab, master Nazi", dat staat in gothische letters boven een zwart-witfoto van een oudere man, die de ronde doet op Facebook en Twitter. Eugen is de vader van Klaus Schwab, oprichter van het WEF, en volgens meerdere sociale mediagebruikers een "hoge naziofficier". Wat dit over zoon Klaus zegt, wordt soms impliciet, soms expliciet verwoord in de posts. Ook Café Weltschmerz gaat in een artikel over Klaus Schwab in op het verleden van vader Schwab. Maar is er enig bewijs dat Eugen Schwab een hoge functie voor de nazi's vervulde? En zeggen de mogelijke zonden van de vader ook iets over de zoon?

Beoordeling

Er is geen bewijs dat Eugen Schwab een hoge functie binnen de nazihiërarchie vervulde. De beschikbare documenten wijzen eerder in de andere richting, maar deze zijn ook niet sluitend. Klaus Schwab zelf was in ieder geval te jong om een rol in nazi-Duitsland te spelen.

Feiten

De coronapandemie is sinds de uitbraak begin 2020 een bijzonder vruchtbare voedingsbodem voor desinformatie en complottheorieën op sociale media gebleken. Een favoriet doelwit in misleidende posts is Klaus Schwab, de oprichter van het World Economic Forum. Sinds november 2020 schreef dpa al 28 factchecks in het Nederlands, het Duits en het Frans die op de één of andere manier over Schwab gaan, en dan vooral zijn initiatief 'The Great Reset'. 

Hoewel het natuurlijk gerechtvaardigd is om kritiek te hebben op Schwab en zijn initiatieven, is het iets geheel anders om duidelijk valse informatie over de persoon Klaus Schwab te verspreiden.
Dpa schreef al eerder een factcheck om aan te tonen dat Schwab niet van de Joodse bankiersfamilie Rothschild afstamt. Nu wordt hem echter verweten dat zijn vader een hooggeplaatste nazi was. 

Eugen Schwab

Elke versie van dit laatste verhaal op sociale media legt op een of andere manier de link tussen het verleden van de vader en wat dit zou betekenen voor zijn zoon. Het is echter belangrijk op te merken dat de eventuele zonden van de ouders niet de zonden van de kinderen zijn. "De appel valt niet ver van de boom" is dan ook een zegswijze, en geen argument.

Dat Eugen Wilhelm zijn vader is, schrijft Klaus Schwab zelf in het dankwoord van een van zijn boeken. Een woordvoerder van Klaus Schwab bevestigt ook dat de man in de foto daadwerkelijk de vader van Klaus Schwab is. De gebruikte foto lijkt afkomstig van een tijdelijk visum voor Brazilië dat Eugen Schwab kreeg in 1960. 

Denazificatieakte

Om te achterhalen welke rol Eugen Schwab speelde binnen de NSDAP of andere naziorganisaties vroeg Deutsche Presse-Agentur zijn Denazificatieakte op bij het Landesarchiv Baden-Württemberg. Meteen na het einde van de Tweede Wereldoorlog probeerden de geallieerden de Duitse samenleving te 'denazificeren'. Dit gebeurde onder andere met lokale tribunalen en onderzoeken, waarvan deze akte het resultaat is.

Schwab verscheen niet voor deze commissie omdat hij verdacht was. Volgens Dr. Niels Weise, historicus aan het Institut für Zeitgeschichte in München, moesten quasi alle volwassen mannen en vrouwen voor deze commissies komen. Schwab, als leider van een bedrijf was daar uiteraard bij. 

Volgens Weise keek deze commissie hoofdzakelijk naar lidmaatschap van verschillende nationaalsocialistische organisaties. Schwab geeft in de akte aan dat hij geen lid is geweest van het NSDAP of de SS. Wel was hij lid van een aantal andere organisaties, zoals het DAF en het NSV, massaorganisaties. 

Lidmaatschap van zulke organisaties levert volgens Weise geen duidelijke aanwijzing over hoe een persoon tegenover het regime stond. Evenmin is het verkrijgen van een orde van verdienste voor burgers (wat Schwab had gekregen) een bewijs voor een nauwe verwevenheid met het regime. 

Of Schwab de waarheid sprak is natuurlijk niet zeker. Deze commissies hadden niet altijd de beste reputatie. Maar volgens Weise is de informatie in deze akte in ieder geval plausibel. Schwab komt volgens Weise ook niet voor in een lijst met NSDAP-partijdocumenten die hij kon raadplegen (vijf andere mensen genaamd Eugen Schwab wel, maar zei hebben een andere geboortedatum). Dit is geen sluitend bewijs, maar maakt NSDAP-lidmaatschap van Schwab toch weer een stuk onwaarschijnlijker.

Het eindoordeel van de commissie was volledige vrijspraak voor Eugen Schwab. Er werd hem politiek niets ten laste gelegd. Het is duidelijk dat deze uitspraak niet zomaar voor waar moet worden aangenomen. Maar evengoed lijkt het onwaarschijnlijk dat Schwab succesvol had kunnen ontkennen dat hij lid van de NSDAP was geweest, als hij een prominente nazi was. 

Escher Wyss AG

Eugen Schwab leidde gedurende de nazi-jaren in Duitsland het Ravenburgse filiaal van de Zwitserse machinebouwer Escher Wyss AG. In diezelfde stad is Klaus Schwab dan ook geboren in 1938. Dat dit bedrijf een 'nationaalsocialistisch modelbedrijf was' is een van de argumenten die aangehaald wordt om de verwevenheid van vader Schwab met de nazi's aan te tonen.

Deze erkenning is volgens Dr. Christian Marx, economisch historicus aan het Institut für Zeitgeschichte in München, echter niet genoeg als bewijs voor nazisympathieën. Ze werd aan veel bedrijven uitgereikt en dat had eerder economische motieven. Het zegt weinig over hoe dicht de bedrijfsleiders bij de nazi-top zouden staan. 

Het klopt wel degelijk dat Escher Wyss Ravensburg tijdens de oorlog krijgsgevangen en dwangarbeiders in dienst had. Dit waren er echter geen 3.600, zoals Café Weltschmerz beweert. Dit aantal is voor de volledige stad Ravensburg, waar nog meer bedrijven aanwezig waren. 

Waarschijnlijk waren tijdens de Tweede Wereldoorlog een tweehondertal (p. 34) krijgsgevangenen en dwangarbeiders in dienst bij Escher Wyss Ravensburg. Of het bedrijf hiertoe gedwongen werd door de nazi's dan wel omdat er weinig andere werkkrachten voor handen waren, is niet duidelijk. 

Voor zover Marx weet, is er geen omvattende bedrijfsgeschiedenis van Escher Wyss Ravensburg. Wel legt hij de link met GHH/MAN, een bedrijf waarover Marx zijn proefschrift schreef. Dit bedrijf had ook dwangarbeiders in dienst, maar stond volgens Marx helemaal niet dicht bij de nazitop. Dit bewijst wederom niets, maar het laat zien dat het gebruik van dwangarbeiders en krijgsgevangen - hoewel moreel lakbaar - weinig concreets zegt over nazisympathieën van de bedrijfsleiders. 

Over wat er in de fabriek van vader Schwab geproduceerd werd, wordt ook gespeculeerd. Het klopt dat Escher Wyss een turbine heeft gemaakt voor een Noorse hydro-installatie, waar men probeerde zwaar water voor een atoombom te maken. Maar of dat de Escher Wyss-fabriek in Ravensburg was, is niet duidelijk. 

Ravensburg is tijdens de oorlog relatief gespaard gebleven van geallieerde bombardementen. Hiervoor zouden twee redenen zijn. Enerzijds was er een distributiecentrum van het Rode Kruis, anderzijds zouden er geen wapens geproduceerd zijn in de stad. Dit is weer een aanwijzing - geen bewijs - dat Escher Wyss in ieder geval in Ravensburg geen wapens produceerde. 

Besluit

Het is moeilijk om zwart op wit aan te tonen wat Eugen Schwab allemaal wel of niet gedaan heeft onder het naziregime. Het is duidelijk dat hij zich niet actief verzet heeft, aangezien hij altijd zijn functie als leider van Escher Wyss heeft behouden. Over de moraliteit van bepaalde zaken, zoals het inzetten van krijgsgevangen, kan gediscussiëerd worden, maar het is moeilijk om op basis van de momenteel beschikbare bronnen een duidelijk oordeel te vellen. 

Er zijn echter geen bewijzen beschikbaar dat hij een hoge rang binnen de nazihiërarchie had, wat de kern is van wat op sociale media geclaimd wordt. De in deze factcheck gebruikte bronnen wijzen eerder - maar niet sluitend - in de andere richting. Dit laat nog buiten beschouwing dat dit alles in weze niets hoeft te betekenen voor zijn zoon, die het uiteindelijke doel van de misinformatie op sociale media is. 

(Stand van zaken: 11/02/22)