RIVM "liegt" niet door te zeggen: positieve test betekent "patiënt"

In een post op Facebook wordt gesteld dat het Rijkinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) zou "liegen" over zijn statistieken. Mensen die positief zijn getest op het nieuwe coronavirus dat COVID-19 veroorzaakt, zouden automatisch worden gepresenteerd als "patiënt". Ook wordt gesteld dat de ziekenhuisopnames "nooit een juiste indicator" van de stand van de pandemie zouden zijn geweest omdat het RIVM zijn evaluatie nu baseert op de PCR-testuitslagen.

BEOORDELING: Beide stellingen zijn fout. De eerste let gewoon niet op de publicaties van het RIVM zelf. De tweede is een foute beoordeling die volgens een expert geen hout snijdt.

FEITEN: Loes Hartman van het RIVM herinnert eraan dat het instituut wekelijks meedeelt hoeveel mensen er positief getest zijn. Die cijfers betekenen helemaal niet dat die mensen ook écht op dat moment patiënt zijn, en dat zegt het RIVM ook niet. Iedereen kan dat zelf checken op internet.

Zij wijst op het meest recente voorbeeld van 18 augustus 2020. Onder de kop "Actuele informatie over het nieuwe coronavirus (COVID-19)" staat op de website van het Instituut: "Afgelopen week zijn er 4.013 nieuwe personen gemeld die positief getest zijn op COVID-19." Nergens in het bericht wordt gezegd dat deze mensen ook acuut ziek, besmettelijk of "patiënt" zouden zijn.

In eerdere bekendmakingen op de website van het RIVM onder dezelfde rubriek "Actuele informatie" werd  meestal hetzelfde zorgvuldige taalgebruik aangehouden.

Als in oude publicaties wel eens “gemelde patiënten” stond, komt dat volgens Hartman omdat in de beginfase van de pandemie, toen de testcapaciteit nog erg beperkt was, streng werd geselecteerd: alleen mensen met (milde) klachten werden toegelaten tot de test. Zij konden dus vanwege hun klachten worden beschouwd als "patiënt", zelfs al voordat ze de test hadden gedaan.

In een eerdere factcheck legde dpa uit dat de PCR-test, die ten grondslag ligt aan de RIVM-cijfers, test op de aanwezigheid van erfelijk materiaal van het nieuwe coronavirus dat COVID-19 veroorzaakt. Ook wordt uitgelegd dat slechts een kleine hoeveelheid materiaal uit de neusholte al een positief testresultaat kan geven. Dus een positieve testuitslag betekent niet automatisch dat iemand acuut ziek is, noch dat iemand virusdeeltjes verspreidt die anderen ziek kunnen maken, noch dat iemand patiënt is.

Volgens Hartman gaat het bij de kwestie "besmettingen" om een "semantische discussie", getwist om de betekenis van woorden: "Achterliggend hierbij is waarschijnlijk de discussie of bij iemand die een positieve pcr-test krijgt, sprake kan zijn van een oude besmetting (en dan zou het dus niet gaan om iemand die nu ziek is, ergo geen patiënt, maar om een oude besmetting)."  

Dus: een positieve testuitslag betekent alleen dat er virusmateriaal aanwezig is bij de geteste persoon. Het bekent niet noodzakelijk dat iemand nu besmettelijk is noch dat iemand nu patiënt is. En dat zegt het RIVM ook helemaal niet.

Wat de tweede stelling betreft, over het meten van de stand van de pandemie: In een video die bij de post is gevoegd, is de stem te horen van prof. dr. Jaap van Dissel. Die is al maanden bij vrijwel alle inwoners van Nederland van de tv bekend als directeur van het Centrum Infectieziektebestrijding van het RIVM. Van Dissel legt uit dat tot 11 juni 2020 de beoordeling van het verloop van de pandemie was gebaseerd op het aantal ziekenhuisopnames. Daarna werd er overgestapt op het aantal positieve PCR-tests. De berekening van de reproductiefactor R is hierbij cruciaal: dat wil zeggen het aantal nieuwe mensen dat gemiddeld wordt besmet door één besmet persoon.

Pas vanaf 1 juni werd op grote schaal getest; daarom stapte het RIVM op 11 juni over op de nieuwe berekeningsmethode. De posting stelt: “Als de cijfers van de ziekenhuizen nu geen juiste indicator meer zijn, dan waren ze dat nooit.”

Prof. dr. Saskia le Cessie, deskundige voor medische statistieken bij het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC), zegt daarover: "De R0 kun je op twee manieren uitrekenen, met het aantal ziekenhuisopnames en met het aantal gemelde besmettingen. Het tweede is nauwkeuriger als het aantal ziekenhuisopnames laag is. Maar beide manieren leveren betekenisvolle aantallen op."

In de wetenschap wordt R0 – of het besmettingsgetal – gebruikt voor het gemiddeld aantal te verwachten secundaire besmettingen dat veroorzaakt wordt door een primair geval in een bevolking zonder immuniteit. In het openbaar debat over het daadwerkelijk door het RIVM gemeten reproductiegetal wordt de factor R gebruikt, die volgens de beleidsdoelstellingen onder de 1 moet blijven. 

Zowel de ziekenhuisopnames als de PCR-tests zijn dus een goede basis om de stand van de pandemie te beoordelen. Het RIVM kiest in een gegeven situatie de betere methode eruit, naar gelang de omstandigheden. Gezien de grotere testcapaciteit vandaag, is dat de tweede methode van de PCR-tests.

Over de eerste stelling (RIVM “liegt” bij interpretatie positievetestcijfers) kan Le Cessie overigens kort zijn: “Voor de eerste stelling zie ik ook geen bewijs. Ik zie niet waar er gelogen wordt.”

---
Links:

Facebook-post: https://www.facebook.com/marcel.vandelaar.3/videos/3728435327184486/ (gearchiveerd: http://archive.vn/eZp81)

“Actuele informatie over het nieuwe coronavirus (COVID-19)” van 18 augustus 2020 op de website van het RIVM: https://www.rivm.nl/coronavirus-covid-19/actuee (gearchiveerd: http://archive.vn/ZCszS)

Eerdere factcheck van dpa over de PCR-test: https://dpa-factchecking.com/netherlands/200724-99-913833/

Profiel prof. Van Dissel op de website van het RIVM: https://www.rivm.nl/over-het-rivm/organisatie/prof-dr-j-t-jaap-van-dissel(gearchiveerd: http://archive.vn/eVb3i)

Profiel professor Le Cessie op de website van het Leids Universitair Medisch Centrum: https://www.lumc.nl/org/klinische-epidemiologie/medewerkers/90303022156229 (gearchiveerd: http://archive.vn/SsjiE)

Wetenschappelijk artikel over RO: https://web.stanford.edu/~jhj1/teachingdocs/Jones-on-R0.pdf(gearchiveerd: http://archive.vn/L3ak9)

---

Contact met het dpa-feitencheckteam: factcheck-netherlands@dpa.com