Minsk-akkoorden ondertekend vóór presidentschap Zelensky

Online circuleren fragmenten uit een video waarop de Oekraïense president Volodymyr Zelensky lijkt te lachen om de woorden van zijn Russische tegenhanger Vladimir Poetin, tijdens een gezamenlijke persconferentie. Op Facebook (hier en hier) en op X (hier) wordt beweerd dat Zelensky Poetin uitlachte "bij het Minsk-akkoord" of dat Zelensky lachte "om de ondertekening van de akkoorden van Minsk in Parijs, 2019".

De sociale mediagebruikers zien in Zelensky's lach het bewijs van diens onbetrouwbaarheid. Over de Minsk-akkoorden zegt één van hen dat "noch hij [Zelensky], noch zijn Europese bondgenoten ooit van plan waren [die] na te komen". Hebben deze beelden echter wel iets met het ondertekenen van de Minsk-akkoorden te maken?

Beoordeling

Nee, de beelden tonen een persconferentie na een topoverleg over het conflict in Oost-Oekraïne in het zogenaamde Normandië-format, in Parijs in 2019. De Minsk-akkoorden werden getekend in 2014 en 2015, lang voordat Zelensky president van Oekraïne werd in 2019. Over het implementeren van de akkoorden vonden Rusland en Oekraïne nooit echt overeenstemming. Door de grootschalige invasie van Oekraïne door Rusland in 2022 werden ze betekenisloos.

Feiten

De Minsk-akkoorden waren een verzameling afspraken tussen de betrokken partijen in het conflict dat in 2014 oplaaide in het oosten van Oekraïne.

Het eerste akkoord werd getekend in september 2014, het tweede (hier in Engelse vertaling) in februari 2015. Zoals de naam doet vermoeden, werden de akkoorden gesloten in Minsk, de hoofdstad van Belarus - en dus niet in Parijs in 2019.

Bij het sluiten van de akkoorden was, naast de Russische president Poetin, de toenmalige Oekraïense president Petro Porosjenko betrokken - niet Zelensky, die pas in 2019 president werd. Duitsland en Frankrijk speelden een bemiddelende rol bij de Minsk-akkoorden, maar de Franse president was destijds François Hollande - niet Emmanuel Macron die op de beelden op sociale media te zien is. Hij werd in 2017 president.

Normandië-format

De beelden die nu op sociale media circuleren, tonen de persconferentie na de topontmoeting tussen Zelensky, Poetin, Macron en de toenmalige Duitse bondskanselier Angela Merkel op 9 december 2019 in Parijs.

Op deze top in het zogenoemde Normandië-format werd onder meer gesproken over een wapenstilstand in het oosten van Oekraïne. De wapenstilstanden die jaren daarvoor al waren afgesproken in de Minsk-akkoorden, waren nooit echt van de grond gekomen.

In een gezamenlijk communiqué na afloop van de top verklaarden de leiders dat de Minsk-akkoorden het uitgangspunt blijven van het werk van het Normandië-format. De volledige implementatie van de akkoorden was nog altijd het streven, schreef men.

Cynisch lachje Zelensky

In de beelden in het X-bericht is aangegeven dat die afkomstig zijn van een Telegramkanaal genaamd 'zarubinreporter'. Op dat Telegramkanaal is inderdaad een langere versie van de video te vinden. Die versie van de video gaat ook rond op X.

In de langere video is Pavel Zaroebin te zien, een Russische reporter en spreekbuis van het Kremlin. Hij vertelt aan Dmitri Peskov, woordvoerder van president Poetin, dat hij de beelden van de lachende Zelensky op de persconferentie zelf heeft gemaakt met zijn telefoon. Zaroebin en Peskov spreken over het lachen van de Oekraïense leider tijdens wat Zaroebin noemt: "Poetins woorden over de noodzaak om de akkoorden van Minsk na te komen".

Op de officiële beelden van de persconferentie, vrijgegeven door het Franse presidentieel paleis, is het lachen van Zelensky terug te vinden. Na 16:05 minuten is kort het moment te zien waarop Zelensky dezelfde bewegingen maakt als in de video van Zaroebin: hij frutselt aan zijn oordopje, laat zijn hand tot onder zijn kin zakken, en legt die vervolgens voor zijn mond. Niet de hele lach is in beeld gebracht. Op deze beelden van een Oekraïens tv-kanaal, zonder Franse simultaantolk, is die uitgebreider te zien.

Zelensky lacht wanneer Poetin spreekt over het koppelen van het staakt-het-vurenproces aan het wijzigen van de Oekraïense grondwet om de speciale status van de Donbas daarin te verankeren. Poetin wil de bestaande overeenkomst over die speciale status verlengen en "deze norm een permanent karakter geven, zoals voorzien in de akkoorden van Minsk". Het tamelijk cynisch aandoende lachje van Zelensky valt te verklaren met enig begrip van het theater dat Poetin hier opvoert.

Rusland begon oorlog in 2014

Na de Russische annexatie van de Krim riepen pro-Russische separatisten in het Donetsbekken in mei 2014 twee eigen staatjes uit: de zelfbenoemde 'volksrepublieken' Donetsk en Loehansk. De separatisten werden aangestuurd door, of kregen cruciale steun van Rusland.

Terwijl Oekraïne probeerde de afvallige regio's weer onder controle te krijgen, viel het Russische leger Oekraïne binnen om aan de kant van de separatisten te vechten. Poetin heeft die Russische betrokkenheid altijd ontkend, ondanks dat die goed is gedocumenteerd.

Doodgeboren Minsk-akkoorden

De Minsk-akkoorden van eind 2014 en begin 2015 moesten de rust terugbrengen in Oost-Oekraïne. De akkoorden werden getekend door vertegenwoordigers van Rusland, Oekraïne en de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE). Ook tekenden afgevaardigden van de zelfverklaarde volksrepublieken Donetsk en Loegansk, al zaten zij niet als gelijkwaardige gesprekspartners aan tafel: hun zelfverklaarde functies werden niet genoemd.

De akkoorden zorgden voor een flinke afname van het geweld, hoewel de wapenstilstand voortdurend werd geschonden. Belangrijke andere afspraken gingen over het terugtrekken van buitenlandse strijders uit Oekraïne, een grondwetswijziging die Oekraïne moest doorvoeren om een mate van zelfbestuur voor de Donbas binnen Oekraïne te introduceren, en over verkiezingen die in de Donbas moesten worden gehouden.

Rusland en Oekraïne gaven echter ieder hun eigen uitleg aan deze afspraken. Rusland ontkende eigen betrokkenheid in het conflict en stelde zich op als bemiddelaar in wat het een intern Oekraïens conflict noemde. Rusland voelde zich dan ook niet geroepen om zichzelf aan afspraken, zoals het terugtrekken van buitenlandse strijders, te houden.

Poetins dubbelspel

Bovendien was in 'Minsk II' opgenomen dat Oekraïne de controle over haar landsgrens tussen de afvallige regio's en Rusland pas zou terugkrijgen nadat er verkiezingen zouden zijn geweest in Donetsk en Loegansk. Dit betekende dat Rusland de facto controle hield over die grens en kon doorgaan met het politiek, economisch en anderszins integreren van de Donbas in Rusland.

In de persconferentie in december 2019 sprak Poetin dus over de noodzaak dat Oekraïne zich aan de Minsk-akkoorden zou houden door meer autonomie aan de Donbas te geven, terwijl Rusland bezig was haar invloed over het gebied uit te breiden. De cynische lach van Zelensky valt te verklaren als reactie op dit dubbelspel.

Met de grootschalige invasie van Oekraïne door Rusland in februari 2022, en de Russische annexatie van Donetsk, Loegansk en twee andere Oekraïense regio's in september dat jaar, maakte Poetin de Minsk-akkoorden definitief betekenisloos.

(Stand van zaken: 10.3.2025)