Duinen kunnen door kerven meegroeien met zeespiegelstijging

Machines die gaten lijken te graven in de duinen langs de Nederlandse kust. Op sociale media gaan recentelijk veel video's (zoals hier en hier) rond die dit tonen. In andere video's en Facebookposts (hier, hier, hier en hier) spreken mensen er schande van. Zij geloven dat het graven van gaten in de duinen zal leiden tot overstromingen.

Een van de video's refereert aan de recente overstromingen in Valencia - en aan de complottheorie dat die veroorzaakt zouden zijn door het weghalen van dammen. Facebookgebruikers suggereren dat de Nederlandse duinen expres worden gesloopt, om een soortgelijke ramp te veroorzaken. Maar wat doen die machines in werkelijkheid in de duinen?

Beoordeling

Bij Castricum worden kerven (inkepingen) in de duinen gegraven. Die bevinden zich op veertien meter boven zeeniveau en vormen geen overstromingsgevaar. In tegendeel: volgens experts zorgen de kerven ervoor dat de duinen op natuurlijke wijze kunnen meegroeien met de zeespiegelstijging, waardoor de kans op overstromingen afneemt.

Feiten

De Facebookposts hebben het over gaten in de duinen bij Castricum, een kustdorp in Noord-Holland. Zoeken op Google leidt naar de website van de gemeente Castricum, waar uitleg over het project is te vinden.

Er blijken momenteel werkzaamheden plaats te vinden in de Zuidernollen, een duingebied ten zuiden van Castricum. "Door jarenlange stikstofneerslag en gebrek aan nieuw kalkrijk zand, is de bodem in dit gebied verzuurd," aldus de gemeente. Ook zouden de duinen overgroeid raken.

Het drinkwaterbedrijf en natuurbeheerder PWN (Puur Water & Natuur) is verantwoordelijk voor de werkzaamheden. PWN bevestigt op de eigen website dat het vijf kerven (inkepingen) graaft in de zeereep, de eerste duinenrij vanaf het strand.

Het is de bedoeling dat door de kerven - ieder 30 tot 40 meter breed en tot zes meter diep - kalkrijk zand vanaf het strand weer de duinen in kan waaien. Dit moet niet alleen de duinnatuur herstellen, maar er ook voor zorgen dat de duinen kunnen meegroeien met de stijgende zeespiegel. De kustveiligheid wordt zo versterkt, aldus PWN.

Meegroeien met zeespiegelstijging

Martijn van Schaik, projectleider van PWN, legde aan regionale omroep NH Nieuws uit dat van de zeereep in de afgelopen eeuwen een "strakke groene dijk" is gemaakt. Gaten in de duinen zijn dichtgemaakt, er zijn stuifschermen geplaatst en er is helmgras aangeplant. "Met de kennis van nu weten we dat dat niet handig is," aldus Van Schaik, "want zo kunnen ze [de duinen] minder goed meegroeien met de zeespiegelstijging."

In een interview met Omroep Castricum legt Van Schaik gedetailleerder uit hoe de duinen kunnen groeien door de kerven. "We halen een paar hapjes uit de zeereep en die vormen een soort trechters waardoor de wind, en daarmee ook zand, naar binnen wordt gezogen. Daardoor gaat het hele duinmassief groeien."

Dit wordt bevestigd door Tjisse van der Heide, professor in de kustecologie, verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen en het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ). In een e-mail aan Deutsche Presse-Agentur (dpa) schrijft hij dat kerven ervoor zorgen "dat er meer zand door het duinsysteem wordt opgenomen, wat anders niet langs die eerste duinenrij zou komen".

Van der Heide: "het inbrengen van nieuw zand zorgt voor de vorming van nieuwe duinen achter die eerste 'verdedigingslinie'. Zodoende kan het duinsysteem als geheel dus inderdaad beter meegroeien met de zeespiegel."

Geen overstromingsgevaar

Bij het graven van de kerven hoeft ook niet gevreesd te worden voor overstromingen. De zeereep is niet de enige of belangrijkste barrière tegen de zee. De zeewering ligt twee kilometer landinwaarts, zo geeft de provincie Noord-Holland aan. Bovendien worden de kerven gegraven tot op 14 meter boven zeeniveau. Volgens zowel de provincie als PWN kan de zee er dus niet naar binnen stromen.

Dat klopt ook volgens Ad van der Spek, kustgeoloog werkzaam bij Deltares, een onafhankelijk Nederlands kennisinstituut voor water en ondergrond. Hij schrijft aan dpa: "Het graven van gaten in de zeereep heeft geen effect op de waterveiligheid omdat de kerven alleen in het hoogste deel van de zeereep gemaakt worden en niet beneden een veilig hoogteniveau mogen komen. Die hoogte moet ruim boven de maximale waterstand bij stormvloed blijven."

Ook Van der Spek geeft aan dat de kerven op den duur juist voor meer bescherming zorgen: "de achter de zeereep liggende duinen nemen door het instuivende zand langzaam in hoogte toe, wat op de langere termijn (bij een stijgende zeespiegel) de veiligheid tegen overstromen vergroot."

Dynamisch kustbeheer

De aanpak van PWN is dus bekend bij alle instanties en onderzoekers die zich bezighouden met de Nederlandse kust en natuurbeheer; het heet dynamisch kustbeheer. Rijkswaterstaat en de Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA), het kenniscentrum van de Nederlandse waterschappen, houden een website bij met informatie en de resultaten van onderzoek en monitoring van deze vorm van kustbeheer.

Rijkswaterstaat en STOWA schrijven dat bij dynamisch kustbeheer de wind en zee de ruimte krijgen om sediment te verplaatsen, wat leidt tot een "natuurlijk, gevarieerd en robuust kustlandschap dat kan meegroeien met de stijgende zeespiegel." Ze noemen daarbij specifiek het aanleggen van kerven, waardoor zand naar achterliggende duinen kan stuiven, die daardoor tot wel een meter per jaar kunnen groeien.

Vereniging Natuurmonumenten spreekt zich in een e-mail aan dpa positief uit over het graven van de kerven bij Castricum. Naast de versteviging van de duinen looft Natuurmonumenten ook de effecten op de duinnatuur: "Verstuiving zorgt voor meer vers kalkrijk zand, verspreid door het gebied. Dat laatste is heel belangrijk om de duin-eigen vegetatie en kenmerkende flora te behouden. Zeker met de huidige stikstofneerslag, want kalk buffert effecten van stikstof in de bodem."

Dreigementen door desinformatie

Een publicatie van experts in H2O, het vakblad van het Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW), wees in 2016 op concrete voorbeelden van kerven die hebben geleid tot grotere en steviger duinen. Daarbij waarschuwden ze, dat het belangrijk is om goed over het duinbeheer te communiceren, omdat sommige mensen zich onveilig voelen door het zien van kerven.

Die waarschuwing bleek terecht, aangezien loonbedrijf Vermaire, dat de duinwerkzaamheden bij Castricum uitvoert in opdracht van PWN, dagelijks dreigmails en -telefoontjes ontvangt als gevolg van de desinformatie die online rondgaat over hun werk.

(Stand van zaken: 15.11.2024)