Bromelia wijst de weg: claim is fout, cijfers zijn oud

"Het lijkt wel oorlog", zegt een Duitse predikant in een video die rondgaat op Facebook (screenshot hier). Daarbij doelt hij op de talloze verse houten kruizen die hij naar eigen zeggen de laatste twee jaar op de begraafplaats van Riedlingen heeft gezien.

Duitsland zou volgens de dominee kampen met een oversterfte van 37 procent. In de korte video hoort men de predikant niet over de oorzaken van die oversterfte. De video eindigt echter met een beeld van een vrouw met een mondmasker die een injectie krijgt. Ook de Facebookpost suggereert met emoji's van injectiespuiten en doodskisten dat injecties te maken hebben met dat vermeende oversterftecijfer. Terecht of niet?

Beoordeling

Nee, Duitsland kampt momenteel niet met een oversterfte van 37 procent. De meest recente cijfers van het Duitse instituut voor statistiek, over juni 2024, wijzen op een oversterfte van 1 procent. De preek is ook al anderhalf jaar oud. Waar er sprake is van oversterfte, wordt die niet veroorzaakt door de vaccinatiecampagne tegen Covid-19, waar het filmpje en de Facebookpost op doelen.

Feiten

De Facebookpost van 28 juli 2024 stelt dat Duitsland momenteel met een oversterfte van 37 procent kampt. Van oversterfte is sprake wanneer er in een periode meer mensen overlijden dan op grond van data van voorgaande jaren verwacht kan worden. Is de video, waarin de predikant dat beweert, echter wel actueel? We zoeken eerst naar de herkomst van de preek.

In de Facebookpost wordt de man Jakob Tscharntke genoemd. De dominee spreekt in de video over de begraafplaats van Riedlingen. Het zoeken op Google met de combinatie van die namen leidt naar de website van de kerk waar de dominee preekt: de Evangelische Freikirche Riedlingen. Op de website is inderdaad zijn naam te vinden, net als video's van zijn meest recente preken.

Preek van februari 2023

Klikken op die preken, leidt naar het videoplatform Odysee, waar ook oudere preken van Tscharntke terug te vinden zijn. De EFK Riedlingen heeft een eigen pagina op het platform waar ze preken uploadt.

Tussen alle preken is het niet gemakkelijk om de juiste terug te vinden. Op de video in de Facebookpost zien we Tscharntke met een oranje stropdas, staand achter een spreekgestoelte, met naast hem een oranje bromelia in een gele pot. Scrollen we op Odysee terug in de tijd, dan komen we in video's van een jaar geleden die combinatie tegen.

Bromelia's gaan lang mee. Tscharntke heeft van januari tot maart 2023 wekelijks naast dezelfde plant gepreekt, wat heeft geleid tot twaalf video's. Omdat hij telkens dezelfde, bij de plant passende stropdas draagt, ziet elke video er hetzelfde uit. Het enige dat elke week subtiel verandert aan het tafereel, is de stand van de blaadjes van de bromelia. Daaruit valt dan ook op te maken dat het in deze preek, van 26 februari 2023, moet zijn geweest dat Tscharntke de uitspraken over oversterfte deed.

Zielenheil niet verkwanseld

Vanaf 28:30 minuten heeft Tscharntke het inderdaad over de "C-Spritze", waarmee hij overduidelijk de vaccinatie tegen Covid-19 bedoelt. Hij stelt dat iemand die de C-Spritze heeft ontvangen zijn zielenheil niet onherroepelijk heeft verkwanseld. Desondanks roept hij zijn geloofsgenoten op niet blind te zijn voor wat hij beschouwt als de gevaren van het vaccin.

Vanaf 28:55 minuten komt dan het stukje van de preek dat nu op Facebook wordt gedeeld. Tscharntke beweert die ochtend nog te hebben gelezen dat Duitsland met een oversterfte van 37 procent kampt, en hij insinueert dat het vaccin daaraan schuldig is.

Oversterftecijfers achterhaald

Het percentage dat Tscharntke noemt, is waarschijnlijk gebaseerd op cijfers van Eurostat, waarbij het aantal sterfgevallen in Duitsland in december 2022 werd afgezet tegen het gemiddeld aantal sterfgevallen in december in de jaren 2016 tot 2019. Op die manier beschouwd was er in december 2022 een oversterftepiek van 37 procent.

De Facebookpost doet vermoeden dat het oversterftepercentage dat Tscharntke noemde op de huidige situatie van toepassing zou zijn. Dat klopt niet. De meest recente cijfers die Eurostat bekendmaakte gaan over mei 2024 en laten voor die maand een oversterfte van 6,6 procent zien in Duitsland.

Volgens Eurostat was er in de maand dat Tscharntke zijn preek hield, februari 2023, zelfs een negatief oversterftecijfer van -0,1 procent ten opzichte van het gemiddelde in dezelfde maand over de jaren 2016-2019. Ter verdediging van Tscharntke: dat kon hij op dat moment niet weten.

De cijfers van Eurostat zijn vergelijkbaar met die van het Statistisches Bundesamt (Destatis), het nationale instituut voor statistiek van Duitsland. De meest recente cijfers die Destatis bekendmaakte, gaan over juni 2024. In die maand was er sprake van 1 procent oversterfte ten opzichte van het gemiddeld aantal sterfgevallen in juni in 2020-2023.

Volgens Destatis was er in de maand van Tscharntkes preek in februari 2023 sprake van een oversterfte van 2 procent, berekend ten opzichte van diezelfde referentieperiode. Afgezet tegen die referentieperiode van Destatis was er in december 2022 overigens ook geen sprake van 37, maar van 19 procent.

Oorzaken oversterfte

Na de coronapandemie bleven er in veel landen meer mensen overlijden dan op grond van de gemiddelden uit de jaren voor de pandemie verwacht zou kunnen worden.

De oorzaken van die oversterfte zijn niet eenduidig en verschillen per land. Wel is duidelijk dat oversterfte in ieder geval niet veroorzaakt wordt door de coronavaccins. Integendeel, onderzoek van het RIVM naar sterfte in Nederland in 2021 en 2022 toont aan dat mensen die een boostervaccinatie hadden ontvangen, een kleinere kans hadden om aan Covid-19 - en aan andere oorzaken dan Covid-19 - te overlijden dan mensen die niet waren 'geboosterd'.

Het grootste gedeelte van de oversterfte in Europa kan worden verklaard door de naweeën van de coronapandemie. Zo is bekend dat mensen die corona hebben gehad tot maanden na de infectie nog een verhoogd risico hebben op hart- en vaatziekten. Ook wordt de druk op nationale zorgsystemen tijdens de coronapandemie, en de daardoor uitgestelde opsporing en behandeling van andere kwalen, vaak genoemd als reden voor aanhoudende oversterfte.

(Stand van zaken: 09.08.2024)

Opmerking: de tekst is bijgewerkt met cijfers vam december 2022. In de teaser is "verzinnen" vervangen door "selectief voorstellen". Onder de nieuwe tussenkop "Oversterftecijfers achterhaald" is toegevoegd waar het door de dominee genoemde getal vandaan kwam.