Overtuigend bewijs voor Russische schuld aan ramp MH17

Deze week tien jaar geleden werd vlucht MH17 van Malaysia Airlines neergeschoten boven Oekraïne. Alle 298 inzittenden, waaronder 196 Nederlanders, kwamen om het leven. Uit een grote hoeveelheid bewijsmateriaal bleek dat het toestel was geraakt met een Russische Buk-raket, aangeleverd vanuit Rusland en afgevuurd vanuit door pro-Russische separatisten gecontroleerd gebied.

Tien jaar later zijn er nog altijd mensen die het door de rechter gewogen bewijs in twijfel trekken - of helemaal links laten liggen. Op Facebook (hier, hier en hier) en op X wordt massaal een artikel van De Andere Krant gedeeld. Volgens de schrijver kan niet worden geconcludeerd dat de raket die MH17 neerhaalde een Russische was, of dat die werd afgevuurd vanaf de door de rechter bevestigde plek. Op basis van het artikel concluderen sociale mediagebruikers dat het "onopgelost" is wie MH17 heeft neergeschoten en dat er "geen overtuigend, laat staan sluitend bewijs" is voor Russische betrokkenheid. Zijn die conclusies terecht?

Beoordeling

Nee, er is een overweldigende hoeveelheid betrouwbaar bewijs voor de feiten dat een Buk-raket, afkomstig uit de Russische Federatie, op 17 juli 2014 Oekraïne werd binnengebracht op verzoek van pro-Russische separatisten. De opstandelingen schoten met die raket MH17 neer. De raketinstallatie werd daarna teruggebracht naar Rusland. Een Nederlandse rechter woog het bewijs en veroordeelde drie opstandelingen bij verstek tot levenslange gevangenisstraffen.

Feiten

Op 17 juli 2014 stort een Boeing 777 van Malaysia Airlines met vluchtnummer MH17 neer bij het dorp Hrabove (ook wel Grabovo), in de oblast Donetsk in het oosten van Oekraïne. Het vliegtuig was onderweg van Amsterdam naar Kuala Lumpur.

In Donetsk wordt in die tijd gevochten tussen pro-Russische separatisten, die een eigen volksrepubliek hebben uitgeroepen, en het Oekraïense leger. Oekraïne wijst onmiddellijk naar de separatisten, die het vliegtuig zouden hebben neergehaald met een raket. Vanwege de veiligheidssituatie in het gebied, en aanvankelijke tegenwerking van de opstandelingen, kunnen de brokstukken pas maanden later worden geborgen voor onderzoek.

Buk-raket haalde vliegtuig neer

Het onderzoek naar wat er precies is gebeurd op de noodlottige dag, wordt geleid door de Nederlandse Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV).

De OVV stelt vast dat het vliegtuig is neergehaald met een raket, afgevuurd vanuit een Buk grond-luchtraketsysteem. De raketkop van het model 9N314M van de Buk-raket bevat metalen deeltjes in de vorm van "blokjes en vlinderstrikjes" die zich bij explosie verspreiden en het doelwit doorboren. Deze deeltjes zijn aangetroffen in het vliegtuig en in de lichamen van drie bemanningsleden.

In de wrakstukken van het vliegtuig werden ook andere fragmenten gevonden die niet uit het vliegtuig zelf afkomstig waren. Verfmonsters van die fragmenten kwamen overeen met verfmonsters van raketonderdelen die op de locatie van de crash werden aangetroffen.

De geluidsopname van de gevonden Cockpit Voice Recorder eindigde abrupt. In de laatste milliseconden is een geluidsgolf gedetecteerd, waarvan kon worden vastgesteld dat die van buiten het vliegtuig afkomstig was. De geluidsgolf kwam van links boven de cockpit. Het schadepatroon op de wrakstukken laat zien dat de raket inderdaad daar is ontploft.

Ook andere factoren, zoals de hoogte waarop het vliegtuig is geraakt en de verspreiding van de neergekomen wrakstukken, wijzen erop dat het vliegtuig door een Buk-raket is geraakt. "Geen enkel ander scenario dan het Buk grond-luchtraketsysteem kan deze combinatie van feiten verklaren," concludeert de OVV. "Alternatieve scenario's zijn onderzocht en uitgesloten."

Buk-raket afkomstig van Russische brigade

Tegelijkertijd houdt het Joint Investigation Team (JIT), een internationaal onderzoeksteam onder leiding van Nederland, zich bezig met het strafrechtelijk onderzoek. Wie is er schuldig aan de crash? Aan het JIT nemen ook Australië, Maleisië, België en Oekraïne deel. Het volledige onderzoek valt in verschillende delen waarop je moet doorklikken te lezen op hun site.

Uitgebreid onderzoek van het JIT wijst uit dat de Buk-raket waarmee MH17 is neergehaald, afkomstig is van de 53ste Anti-Aircraft Missile Brigade, een eenheid van de Russische krijgsmacht uit Koersk in Rusland.

In deze video toont het JIT de route die de Buk-TELAR, het raketsysteem dat de Buk-raket afvuurde, heeft afgelegd van de Russische militaire basis bij Koersk tot aan de afvuurlocatie, een landbouwveld bij het dorp Pervomaiskyi in Donetsk, Oekraïne.

Een konvooi van militaire voertuigen waarin de Buk-TELAR zich bevond, verliet de basis op 23 juni 2014. Het konvooi was groot en trok veel aandacht. Het werd onderweg talloze malen gefilmd en gefotografeerd door omstanders, die dat beeldmateriaal op sociale media plaatsten. Door vergelijking van al deze beelden met beelden van Google Street View kon de route richting de Oekraïense grens door het JIT worden gereconstrueerd.

De precieze Buk-TELAR die MH17 neerhaalde kon worden geïdentificeerd aan de hand van unieke kenmerken die dit raketsysteem onderscheidden van andere Buk-TELARs in het konvooi, zoals één wiel in de rupsband waarvan de spaken ontbraken en verschillende merktekens op de zijkanten van het voertuig.

Deze Buk-TELAR werd op 17 en 18 juli - de dag van de crash en de dag erna - meerdere malen gefilmd en gefotografeerd toen die werd vervoerd in Oekraïne op een rode dieplader, getrokken door een witte Volvotruck.

Afvuurlocatie: landbouwveld bij Pervomaiskyi

Aan de hand van onder andere (satelliet)beelden, ooggetuigenverslagen, afgetapte telefoongesprekken en zendmastgegevens, kon worden vastgesteld via welke route de Buk-TELAR zich van de Russisch-Oekraïense grens naar de afvuurlocatie verplaatste.

In afgetapte gesprekken hoorde het JIT hoe de verdachten, die later in Nederland werden berecht, de organisatie van het vervoer van de Buk naar Pervomaiskyi bespraken. Deze tapgesprekken zijn te beluisteren in het dossier MH17 op de website van het Nederlandse Openbaar Ministerie (OM).

Op 17 juli om 16:20 uur lokale tijd verdwijnt MH17 van de radar, zo'n 26 kilometer ten noordwesten van Pervomaiskyi. Rond dat tijdstip nemen twee getuigen waar dat een Buk-raket wordt afgeschoten vanaf een landbouwveld bij Pervomaiskyi. Zij verklaarden dat zij een Buk-TELAR voorbij zagen rijden en dat zij even later een explosie hoorden. De ene getuige claimt dat hij de raket richting een vliegtuig zag vliegen. De ander zag alleen een rookspoor. Beide zagen een vliegtuig neerstorten. Ook zeggen ze beide de Buk-TELAR later opnieuw te hebben gezien - met één raket minder dan kort tevoren.

Een groot aantal andere getuigen verklaart ook het rookspoor in de lucht te hebben gezien. Een aantal getuigen nam daar foto's van, die door onderzoekscollectief Bellingcat werden onderzocht en authentiek bevonden. Ook het JIT liet de foto's van een getuige onderzoeken. Het KNMI verklaarde dat het weerbeeld op deze foto's past bij het weerbeeld in de middag van 17 juli 2014. Nader onderzoek op de camera van de getuige wees uit dat de foto's minuten na de crash waren gemaakt en niet waren bewerkt.

Satellietbeelden

Satellietbeelden bevestigen de verklaringen van de getuigen. Zo verklaarde een getuige dat de plek waar de raket werd afgevuurd in brand vloog. Later zag hij dat dat stukje grond door een tractor werd omgeploegd.

Op satellietbeelden van ESA is te zien dat het bewuste landbouwveld bij Pervomaiskyi op 16 juli er nog egaal uitziet. Op beelden van hetzelfde veld van 20 en 21 juli blijkt de noordwestelijke hoek van het veld opeens zwart te zijn - volgens een beeldanalist van het Ministerie van Defensie als gevolg van het omploegen.

In diezelfde hoek van het veld zijn op de foto's van ESA ook sporen te zien, die volgens een beeldanalist duiden op het gebruik van een rupsvoertuig. De sporen hebben ongeveer dezelfde breedte als de rupsbanden van de Buk-TELAR.

De satellietbeelden zijn ook terug te vinden in dit rapport van onderzoekscollectief Bellingcat, dat eigen onderzoek deed naar de aanlevering en het afvuren van de Buk-raket en tot dezelfde conclusies kwam als het JIT.

Verdachten lijken schuldbewust

De verdachten die later bij verstek in Nederland worden berecht, lijken zich kort na het neerstorten van MH17 bewust te worden van het feit dat zij een passagiersvliegtuig hebben neergeschoten. Dat blijkt uit afgetapte telefoongesprekken tussen hen en berichten op sociale media.

Kort na het neerschieten van MH17 verschijnen er berichten op het Russische sociale mediaplatform VK onder de naam van Igor Girkin, de "Minister van Defensie" van de zelfverklaarde Volksrepubliek Donetsk. De plaatser van de berichten schrijft over het neerhalen van een transportvliegtuig en een gevechtsvliegtuig. Waarschijnlijk zijn de berichten niet door Girkin zelf geplaatst, maar veelzeggend is dat teksten over neergeschoten vliegtuigen snel worden aangepast en verwijderd, zodra de separatisten erachter komen dat zij een passagiersvliegtuig hebben neergeschoten.

Uit afgetapte telefoongesprekken blijkt dat er paniek is ontstaan onder de verdachten. De Buk moet vervolgens snel "geëvacueerd" worden. Dat gebeurt nog diezelfde nacht. Opnieuw is de route die de Buk-TELAR aflegt vanaf de afvuurlocatie terug naar Rusland goed gedocumenteerd met geverifieerde beelden, ooggetuigenverslagen, telecomgegevens en tapgesprekken. Op beelden van de terugweg is te zien dat de TELAR één raket mist.

Rechtszaak in Nederland

Na het onderzoek van het JIT besluit het Nederlandse OM in 2019 tot vervolging van vier verdachten over te gaan. Dat zijn de Russen Igor Girkin, Sergey Dubinskiy en Oleg Pulatov en de Oekraïener Leonid Kharchenko.

Kharchenko, Dubinskiy en Girkin worden bij verstek veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf voor "het doen verongelukken van vlucht MH17 en de moord op de 298 inzittenden." Pulatov wordt vrijgesproken.

De rechter acht bewezen dat de Buk-TELAR naar Oekraïne is gekomen op initiatief van Dubinskiy als bevelvoerende commandant binnen de zelfverklaarde volksrepubliek Donetsk (DPR). "Het transport van de Buk-TELAR naar en van de afvuurlocatie is onder zijn directe leiding georganiseerd en aangestuurd," aldus het vonnis. Daarbij was "een directe en actieve rol weggelegd voor verdachte Kharchenko als uitvoerende commandant."

Het vonnis vervolgt dat Girkin op operationeel niveau de hoogste militaire leider van de DPR was en daarmee (eind)verantwoordelijk voor de inzet van militaire middelen in en voor de DPR.

Pulatov was gebiedscommandant en was van de komst en aanwezigheid van de Buk-TELAR op de hoogte. Er is echter "geen bewijs voor een actieve of cruciale bemoeienis van Pulatov met de inzet van de Buk-TELAR," aldus de motivatie van de rechter om Pulatov vrij te spreken.

Valse theorieën

Russische staatsmedia en het Kremlin lanceerden de ene na de andere complottheorie om de schuld van zich af te schuiven. Eerst zou MH17 zijn neergeschoten door een Oekraïens gevechtsvliegtuig, later zou het een Oekraïense Buk-raket zijn geweest.

Terwijl Rusland beweerde dat er met het bewijsmateriaal van het JIT was geknoeid, publiceerden Russische staatsmedia zelf getrukeerde "satellietbeelden".

Ook Nederlandse complotdenkers verspreiden sindsdien desinformatie en reeds ontkrachtte theorieën in het verlengde van die Russische pogingen om de waarheid toe te dekken.

(Stand van zaken: 19.07.2024)

Correcties: In de tweede alinea onder het kopje "Verdachten lijken schuldbewust" is toegevoegd dat Girkin de VK-berichten waarschijnlijk niet zelf heeft geplaatst en dat de berichten gingen over zowel een gevechtsvliegtuig als een transportvliegtuig, in plaats van alleen over die eerste. Ook zijn links toegevoegd naar de gearchiveerde berichten. In de laatste alinea is de frase "valse theorieën" vervangen door "reeds ontkrachtte theorieën". In de laatste zin zijn namen van betrokkenen verwijderd.