Bacterie die Lyme veroorzaakt is al 60.000 jaar oud

Online gaan schimmige verhalen rond (zoals hier, hier en hier) over de oorsprong van de ziekte van Lyme, die via een tekenbeet op mensen kan worden overgedragen. De ziekte zou als biowapen ontworpen zijn in opdracht van het Amerikaanse leger. De Zwitsers-Amerikaanse tekenexpert Willy Burgdorfer zou erachter zitten, beweert iemand. Is er enig bewijs voor deze theorieën?

Beoordeling

Nee, Lyme is geen biowapen. De bacterie die de ziekte veroorzaakt kwam al zo'n 60.000 jaar geleden in de natuur van Noord-Amerika voor. De bacterie werd pas ontdekt door tekenexpert Willy Burgdorfer in 1981, dat was nadat president Nixon het Amerikaanse biowapenprogramma afschafte in 1969.

Feiten

De ziekte van Lyme wordt veroorzaakt door de bacterie Borrelia burgdorferi, die men kan oplopen door de beet van een besmette teek. Wie niet op tijd wordt behandeld, loopt risico op gewrichtsklachten, huidklachten, zenuwklachten of hartklachten. In Nederland krijgen ongeveer 27.000 mensen per jaar de ziekte.

Een team onderzoekers van de Universiteit van Yale ontdekte dat de Borrelia-bacterie vermoedelijk is ontstaan in het noordoosten van de VS en daar al meer 60.000 jaar voorkomt. De bacterie leefde daar dus al lang voordat de eerste mensen zich vestigden in Noord-Amerika, zo'n 24.000 jaar geleden.

Het eerste bekende geval van Lyme in Europa is waarschijnlijk zo'n 5.300 jaar oud. Onderzoekers van het Eurac, een instituut voor mummie-studies in het Italiaanse Bolzano, ontdekten dat de mummie Ötzi, die in het ijs van een Alpengletsjer werd gevonden, aan Lyme heeft geleden.

Alleen al deze ontdekkingen tonen aan, dat het onzin is om te denken dat de ziekte van Lyme als biowapen zou zijn ontworpen voor het Amerikaanse leger.

Oude complottheorie, nieuwe aandacht

De biowapentheorie bestaat al enige tijd, maar werd recentelijk opnieuw gepopulariseerd door het boek 'Bitten: The Secret History of Lyme Disease and Biological Weapons' van Kris Newby, uit 2019.

Het boek inspireerde de Republikeinse afgevaardigde in het Amerikaanse Huis van Adfgevaardigden Chris Smith in 2019 om een wetsvoorstel in te dienen dat het ministerie van Defensie oproept om te onderzoeken of er tussen 1950 en 1975 experimenten zijn uitgevoerd "om van teken en andere insecten biowapens te maken." Dat wetsvoorstel werd aangenomen. Overigens zijn teken geen insecten maar spinachtigen. Kenmerkend voor insecten is dat ze zes poten hebben; teken hebben er acht.

De complottheorie krijgt nu opnieuw tractie online, omdat de Amerikaanse presentator en talkshowhost Tucker Carlson, bekend om het verspreiden van desinformatie, er een filmpje aan wijdde op zijn website in mei 2024. Daarin interviewt hij Newby, de schrijver van het boek. Het filmpje vond zijn weg naar de beruchte nepnieuwssite Ninefornews, en vanaf daar naar sociale media.

Plum Island

In het interview doet Newby de complottheorie uit de doeken. Eind jaren 60 zouden er opeens gevaarlijke, door teken overdraagbare ziektes zijn opgedoken in Lyme, een gebied in Connecticut. Dat is "recht tegenover Plum Island, dat het hoofdkwartier van het Amerikaanse biologische wapenprogramma was," aldus Newby. Gretig geloofd door Carlson, wordt al snel gesuggereerd dat de bacterie uit dat biowapenlaboratorium moet zijn ontsnapt.

Het klopt dat er in de jaren 70 in Connecticut een toenemend aantal mensen ziek werd, met symptomen waarvan nu bekend is waar ze vandaan komen. De ziekte werd beschreven, en Lyme genoemd, naar de regio waar die veel voorkwam.

Niet ver daar vandaan, op een eiland net uit de kust genaamd Plum Island, had het Amerikaanse leger tussen 1897 en 1954 een onderzoeksfaciliteit. Wat zich daar precies afspeelde, is met wat mysterie omgeven, maar het ging mogelijk inderdaad om een laboratorium waar experimenten werden gedaan met betrekking tot biologische oorlogsvoering.

Waar rook is, is vuur, denken sommigen dan al snel. Echter klopt de tijdlijn niet. De onderzoeksfaciliteit van het leger werd in 1954 overgenomen door een centrum voor onderzoek naar dierziekten, onder toezicht van het Amerikaanse ministerie van Landbouw. In de jaren 70 was het leger dus al zo'n twintig jaar vertrokken van Plum Island.

Het biowapenprogramma van de VS, dat inderdaad bestond tijdens de Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog, werd in 1969 door President Richard Nixon beëindigd. In de jaren 70 was er dus ook geen biowapenprogramma meer.

Bacterie pas ontdekt in 1981

Bovendien werd de veroorzaker van de ziekte van Lyme, de bacterie Borrelia burgdorferi pas ontdekt in 1981. Tekenexpert Willy Burgdorfer onderzocht toen enkele teken van Shelter Island, een eiland vlakbij Plum Island en ontdekte dat de ziekte van Lyme werd veroorzaakt door een bacterie die deze teken bij zich droegen.

Het was echter toeval dat hij de bacterie ontdekte bij teken van Shelter Island. Toen de bacterie eenmaal bekend was, troffen wetenschappers die ook aan bij teken in Californië, aan de andere kant van de VS. De bacterie kwam dus niet alleen voor rondom Plum Island, maar overal in de VS. En in Europa, al duizenden jaren geleden.

Aangezien de bacterie die de ziekte van Lyme veroorzaakt pas in 1981 is ontdekt, is het dus ook onmogelijk dat het leger er vóór 1954 al experimenten mee deed op Plum Island.

(Stand van zaken: 17.06.2024)