Vondst borstkanker hangt af van beoordeling eerste mammogram

Nederlandse vrouwen tussen de 50 en 75 jaar worden iedere twee jaar uitgenodigd voor het bevolkingsonderzoek voor borstkanker. Sommige vrouwen moeten naar het ziekenhuis voor vervolgonderzoek, maar daar wordt uiteindelijk niks gevonden. Dat is een flinke groep, volgens een Facebookpost: vijftig tot zestig procent van alle doorverwijzingen. En daarbij zou het onderzoek ook nog eens kankerverwekkend zijn. Hoe zit het nu?

Beoordeling

Gemiddeld blijkt tweederde van de vrouwen die doorverwezen worden na een mammogram uiteindelijk geen borstkanker te hebben. Dat percentage ligt zo hoog, omdat veel vrouwen worden doorverwezen vanwege een onduidelijke scan. Het risico op kanker door de straling van de mammogram is miniem.

Feiten

Bij het bevolkingsonderzoek borstkanker wordt een mammogram gemaakt. Slechts een klein deel van de deelnemers wordt doorverwezen naar het ziekenhuis. In 2022 was dat 2,4 procent. In het ziekenhuis wordt vervolgonderzoek gedaan, bijvoorbeeld een echografie of lichamelijk onderzoek. In 2022 werd in 67 procent van de doorverwijzingen uiteindelijk geen borstkanker gevonden. Zo’n situatie wordt 'fout-positief' genoemd.

BI-RADS-beoordeling

Het aantal doorverwijzingen waarbij niks gevonden wordt is dus hoog. Maar de kans op een fout-positieve uitslag hangt samen met de eerste beoordeling tijdens het bevolkingsonderzoek. Tijdens het bevolkingsonderzoek geven radiologen de foto’s een score. Dat gebeurt met behulp van het Breast Imaging-Reporting and Data System (BI-RADS). Bij BI-RADS 1 gaat het volgens de radiologen om normaal borstweefsel. Een BI-RADS 5-beoordeling wijst op een zeer verdachte afwijking. 

Vrouwen worden naar het ziekenhuis gestuurd bij een BI-RADS-beoordeling van 4 of 5. Heeft een vrouw tijdens het bevolkingsonderzoek de beoordeling BI-RADS 4 gekregen, dan blijkt in zes van de tien gevallen dat zij geen borstkanker heeft. In het geval van een BI-RADS 5-beoordeling blijkt slechts 5 procent van de vrouwen geen borstkanker te hebben.

Te weinig informatie

Het kan ook dat de radiologen de borst(en) niet goed kunnen beoordelen omdat er te weinig informatie van de foto’s af te lezen is: BI-RADS 0. In dat geval worden vrouwen naar het ziekenhuis verwezen voor verder onderzoek. Het gaat om ongeveer de helft van de doorverwijzingen. Dankzij de BI-RADS 0-beoordeling ligt het percentage fout-positieve uitslagen zo hoog. Van elke tien deelnemers met deze uitslag blijken negen mensen namelijk geen borstkanker te hebben.

Het aantal fout-positieve uitkomsten ligt ook hoger voor vrouwen die voor het eerst gescreend worden. Er is dan geen vergelijkingsmateriaal, waardoor het moeilijker kan zijn om een beoordeling te geven. Er moet dan vaker een BI-RADS 0-beoordeling worden gegeven. Ook zijn deze vrouwen gemiddeld jonger, waardoor de borst vaak een hogere 'dichtheid' heeft en moeilijker te beoordelen is.

Röntgenstraling

In de Facebookpost wordt ook gesproken over de schadelijke gevolgen van een mammografie. Daar schreef dpa eerder een factcheck over. Het risico op kanker door een mammogram is echter heel erg klein. De röntgenfoto's van de mammogram worden gemaakt met ioniserende straling. Een deelnemer van het bevolkingsonderzoek wordt blootgesteld aan 0,5 millisievert (mSv) aan straling. 

Dat is een zeer kleine hoeveelheid. Zulke straling loop je ook in het dagelijks leven op, bijvoorbeeld door natuurlijke gassen in huis, voedsel en in bouwmaterialen. In Nederland lopen mensen gemiddeld 2,8 mSv aan straling per jaar op. 

Tegenover de straling staat dat mammograms er sterk aan bijdragen om borstkanker op te sporen. Volgens het RIVM hebben vrouwen die meedoen aan het bevolkingsonderzoek 50 procent minder kans om te overlijden aan borstkanker dan vrouwen die niet meedoen. Naar schatting helpt het bevolkingsonderzoek ongeveer 1.300 sterfgevallen aan borstkanker per jaar te voorkomen.

(Stand van zaken: 28 mei 2024)