Foute chemische samenstelling Saharastof doet de ronde

In april dook Saharastof, ook wel Saharazand, terug op in Europa, en ook in Nederland. Dat is typisch herkenbaar aan de rood-oranje gloed die 's avonds de lucht kleurt. Over het Saharastof wordt nu beweerd op Facebook en X dat laboratoriumtesten vastlegden dat het voor 50 procent uit aluminium zou bestaan en 38 procent uit zink, vol met metalen dus. In het X-bericht is een Duitse video te zien waar de laboratoriumuitslagen worden getoond. Toch echt dan, of niet?

Beoordeling

Nee, want zuiver aluminium en zink komen in Saharastof niet voor. Hun geoxideerde vormen wel, maar in beperkte mate. Voor het meerendeel bevat Saharastof kwarts. Bovendien zijn de laboratioriumuitslagen op meerdere vlakken twijfelachtig.

Feiten

Af en toe komt Saharazand voor in Nederland, meestal in de lente bij relatief warm weer voor de periode van het jaar. Via een sterke luchtstroom uit het zuiden kan het zand tot in Europa geraken. Na een regenbui komt het dan op het oppervlak terecht. Het raakt hier dus niet op "magische" wijze zoals in de posts beweerd wordt en bovendien blijft het grootste deel onderweg achter.

De informatie over het Saharazand uit de posts, komt van een video op het YouTubekanaal Investinbest van de Zwitsers Hannes Hörtnagel en Benjamin Deutsch. De X-post toont daar een stukje uit. Ook op andere kanalen is de video te zien. In hun video bespreken ze het laboratoriumrapport (zie minuut 3:40) en stellen ze dat een lid van hun gemeenschap het Sarahazand heeft onderzocht.

Deutsche Presse-Agentur (dpa) vroeg hen via mail naar verdere informatie over dit onderzoek, maar ze wilden geen informatie verschaffen over de uitvoerder of het laboratorium van het onderzoek.

Wel verschaften ze dpa de originele bijlage van het onderzoek, zoals ook te zien in de video. Daaruit blijkt dat het gaat om een röntgenfluorescentietest van Saharazand dat zich op een glazen tafel bevond op 4 april 2024.

Experten zijn kritisch voor de manier van onderzoeken

"Dit is een veelgebruikte techniek", zegt professor Hartmut Herrmann aan dpa, hoofd van de afdeling atmosferische chemie van het Leibniz Instituut voor Troposferisch Onderzoek (TROPOS). De techniek gaat als volgt: de verschillende metaalatomen worden in een monster blootgesteld aan röntgenstralen en geven de energie die ze absorberen vrij als fluorescentiestraling met een langere golf. Op basis van die golven kan de exacte metaalsamenstelling bepaald worden.

Er zijn echter aanwijzingen dat de monsterneming onprofessioneel gebruikt is: "De waarden voor zink, koper en lood zijn erg hoog en zouden erop kunnen wijzen dat het monster naast het originele Saharastof ook nog andere zaken bevatte", stelt hij.

Daarnaast waarschuwt Bryan Hellack, van het Duitse Federaal Milieuagentschap, dat er fout materiaal werd gebruikt. Voor de analyse werd de X-MET 7500 tool gebruikt: "Dat is een zogenaamd handheld apparaat, dat wordt gebruikt om elementen te identificeren, maar niet om de hoeveelheid te kwantificeren."

Enkel in geoxideerde vorm

Er zijn echter nog andere zaken waarom er voorzichtigheid aan de dag moet gelegd worden bij de resultaten van dit onderzoek volgens Harald Elsner van het Duitse Federaal Instituut voor Geowetenschappen en Natuurlijke Hulpbronnen. Hij weet dat de elementen in stof uit de Sahara gewoonlijk voorkomen in hun zuurstofvorm, en niet in metaalvorm. Het gaat dus bijvoorbeeld niet om aluminium, maar om aluminiumoxide.

Met dit in het achterhoofd is de hoge waarde van 88 procent die voor silicium wordt vermeld niet verrassend. Waarschijnlijk gaat het om siliciumdioxide, het hoofdbestanddeel van zand en vaak voorkomend in kwarts – precies waar Saharastof vooral uit bestaat, meldt de Duitse weerdienst (DWD) aan dpa.

Fout gebruik van eenheden

Elsner heeft ook een verklaring voor de hoge aluminium- en zinkwaarden, die volgens hem niet in de natuur voorkomen. De deskundige vermoedt dat de fout in de meeteenheid zit: het laboratoriumrapport vermeldt alle elementen in procenten. Volgens hem passen de verhoogde waarden echter beter bij de eenheid parts per million (ppm), simpel gezegd een gram per ton. Bijgevolg zou de 50.123 ppm gegeven voor 'aluminium' moeten worden omgezet in procenten en dan zou het slechts om vijf procent aluminiumoxide gaan.

Volgens de DWD komt dit veel dichter bij de gewoonlijke samenstelling van Saharazand. "Chemisch gezien bestaat Sahara-stof voornamelijk uit kwarts, gevolgd door aluminosilicaten, ijzeroxiden, calciet en gips." Het aluminium "komt doorgaans voor in geoxideerde vorm" en is slechts een "mengsel". Tot de zogenaamde aluminosilicaten behoren ook andere mineralen zoals klei of kaoliniet, meldt DWD.

Eenvoudige wiskunde kan Elsners analyse ook aantonen: als je alle procentuele waarden uit het laboratoriumrapport bij elkaar optelt, kom je al snel ruim boven de 100 procent uit.

Gezondheid

Het gevaar van Saharazand hangt af van de concentratie en de hoogte. Wannneer het zich hoog in de lucht bevindt heeft het weinig impact, maar wanneer het aan het oppervlak komt kan het voor ademhalingsproblemen en cardiovasculaire risico's zorgen. Daarom is het belangrijk altijd goed weersinstructies op te volgen.

(Stand van zaken: 10.05.2024)