Oversterftecijfers in Europa en Duitsland zwaar overdreven

Oversterfte blijft een populair thema onder Facebookgebruikers die menen experts te zijn op het gebied van de vaccinologie. Europa zou kampen met een teveel aan doden van maar liefst 16,3 procent. In Duitsland zouden in vijf weken tijd meer mensen zijn gestorven dan in de Vietnamoorlog (1954-1975). Het komt allemaal door de (corona-)vaccins, zo wordt gesuggereerd. Maar kloppen deze cijfers wel?

Beoordeling

Nee, Europa heeft weliswaar te maken met een oversterfte, maar die bedraagt volgens de meest recente cijfers (oktober 2023) slechts 3,9 procent. Waarschijnlijk liggen de cijfers voor december 2023 hoger, maar dat moet nog blijken. In Duitsland waren er geen vijf weken waarin net zoveel doden vielen als in de hele Vietnamoorlog.

Feiten

Het is onduidelijk waar de bewering vandaan komt dat de EU momenteel te maken heeft met een oversterftepercentage van 16,3 procent. De meest recente, betrouwbare cijfers voor de hele EU komen van Eurostat, het statistiekbureau van de EU, en beschrijven de situatie tot en met oktober 2023. In die maand was er een oversterfte van 3,9 procent.

Dat wil zeggen dat er in oktober 2023 in de EU 3,9 procent méér mensen overleden dan gemiddeld in dezelfde maand in de jaren 2016-2019. De jaren 2016-2019 vormen de referentieperiode (baseline period) van vóór de coronapandemie, waarmee de sterftecijfers van nu worden vergeleken.

In 2023 kwam de oversterfte tot en met oktober nooit in de buurt van de genoemde 16,3 procent. De oversterfte was het hoogst in januari en april, met in beide maanden 4,2 procent meer sterfgevallen dan in de referentieperiode.

Verwachting voor einde 2023

Daarbij moet wel worden aangetekend dat de voorgaande jaren telkens een piek lieten zien in het laatste kwartaal. Het valt dus te verwachten dat de oversterfte voor november en december 2023 hoger ligt dan 3,9 procent. Er is echter vooralsnog geen reden om aan te nemen dat de piek in die maanden op 16,3 procent zal blijken te liggen, wanneer de cijfers bekend worden.

Het mortaliteit-monitoring-project EuroMoMo heeft recentere cijfers. Deze cijfers gaan echter niet strikt over de EU, maar over het continent Europa en zijn daarom niet goed te vergelijken met de cijfers van Eurostat. Ze kunnen echter wel een voorzichtige indicatie geven voor de oversterftecijfers in de EU.

De cijfers van EuroMoMo tonen inderdaad een piek in week 51 van 2023. Er zouden in die week 7.322 mensen méér zijn overleden dan op grond van gemiddelden van vóór de pandemie mag worden verwacht. Daarmee zou er op het hoogtepunt in december 2023 een oversterftepercentage van 9,4 procent zijn bereikt.

Nogmaals: dit percentage gaat niet over de EU, maar laat wel zien dat het onwaarschijnlijk is dat de EU momenteel met een oversterfte van 16,3 procent zou kampen.

Diverse oorzaken

De hoogste oversterftepercentages werden in oktober 2023 genoteerd in Finland (19,8%), Ierland (17,8%), Cyprus (17,4%) en Nederland (15,1%). Daar staat tegenover dat er in zeven EU-landen sprake is van ondersterfte. Met name in Roemenië (-9,6%) en Bulgarije (-6,6%) gingen opvallend weinig mensen dood.

De oorzaken van over- en ondersterfte zijn niet eenduidig en verschillen per land. Wel is duidelijk dat oversterfte in ieder geval niet veroorzaakt wordt door de coronavaccins. Integendeel, recent onderzoek van het RIVM naar sterfte in Nederland in 2022 toont aan dat mensen die een boostervaccinatie hadden ontvangen, een kleinere kans hadden om aan COVID-19 te overlijden dan mensen die niet waren 'geboosterd'.

Het grootste gedeelte van de oversterfte in Europa kan worden verklaard door de naweeën van de coronapandemie. Zo is bekend dat mensen die corona hebben gehad tot maanden na de infectie nog een verhoogd risico hebben op hart- en vaatziekten.

In Nederland zouden ook de beperkte capaciteit van de zorg, de structurele overbelasting van het zorgpersoneel en het afschalen en uitstellen van reguliere zorg tijdens de coronapandemie oorzaken van de huidige oversterfte kunnen zijn.

Sterftecijfers Duitsland

De bewering dat er in Duitsland in vijf weken tijd meer mensen zouden zijn omgekomen dan in de hele Vietnamoorlog is regelrechte onzin.

De ruim twintigjarige (1954-1975) oorlog tussen Noord- en Zuid-Vietnam was een zeer bloederig conflict. Schattingen over het aantal doden lopen uiteen, maar waarschijnlijk zijn er meer dan drie miljoen burgers en strijders gesneuveld.

In Duitsland overleden er volgens het nationale instituut voor statistiek Destatis in de jaren 2018 tot en met 2022 elk jaar ongeveer een miljoen mensen. Ook in 2023 overleden er 1,02 miljoen mensen. Het is dus onmogelijk dat er in een periode van vijf weken meer mensen zijn gestorven dan in de Vietnamoorlog.

(Stand van zaken: 15.01.2023)