Onderhandelingen over opt-out met de EU moeten nog starten

Feeststemming bij Nederlanders die het asiel- en migratiebeleid weer volledig door de Nederlandse politiek willen laten bepalen. De Tweede Kamer zou een motie aangenomen hebben die Nederland, net zoals bijvoorbeeld Denemarken, toelaat om bepaalde Europese maatregelen op het vlak van asiel en migratie aan zich voorbij te laten gaan. 

Beoordeling

De motie stelt dat de Nederlandse regering bij een volgende Europese verdragswijziging zo'n opt-out-clausule moet onderhandelen. Momenteel heeft Nederland deze dus nog niet. 

Feiten

De motie waarvan sprake is, werd op 12 december ingediend door Caspar Veldkamp, van Nieuw Sociaal Contract. De motie had ook nog medeindieners van BBB, PVV en VVD. Hierdoor werd de motie met een comfortabele meerderheid aangenomen. 

Heeft de Nederlandse regering dan nu de mogelijkheid om naar eigen goeddunken te kiezen of ze meedoet aan asiel- en migratiebeleid dat in Europa beslist wordt? Nee, zo ver is het nog niet.

In de tekst van de motie staat te lezen dat de motie een reactie is op een resolutie van het Europees Parlement van 22 november. Daarin roept het Europees Parlement de Europese raad op om het basisverdrag van de Europese Unie aan te passen, zodat onder meer landenveto's op bepaalde thema's kunnen afgeschaft worden. 

De motie van Veldkamp verzoekt het kabinet om in het geval van zo'n verdragswijziging een opt-out voor Nederland te bedingen op het gebied van asiel en migratie. Nederland beschikt momenteel dus nog helemaal niet over een opt-out.

De motie stelt enkel dat wanneer er onderhandeld wordt over nieuwe verdragswijzigingen, de Nederlandse regering moet proberen een opt-out te verkrijgen. Om die onderhandelingen op te starten moet eerst nog een conventie van staatshoofden en regeringsleiders bijeengeroepen worden. Of de Nederlandse regering er dan ook in slaagt een opt-out te verkrijgen, is ook niet zeker. 

Zelfs als Nederland erin slaagt om een opt-out te verkrijgen voor asiel- en migratiebeleid, betekent dit nog niet dat Nederland unilateraal de grenzen kan sluiten. Er zijn nog andere internationale afspraken om mee rekening te houden.

Zo is Nederland deel van de Schengenzone, en kan dus niet zomaar weer grenscontroles invoeren. Hiernaast heeft Nederland ook het Vluchtelingenverdrag van de Verenigde Naties ondertekend. Op deze afspraken heeft de opt-out rond asiel en migratie geen rechtstreekse invloed. 

Europese Opt-outs

Wat is nu juist zo'n opt-out en met welk doel wordt het soms ingevoerd? Lidstaten met een opt-out op een bepaald domein hoeven zich niet aan bepaalde Europese afspraken te houden in dat domein. Op die manier kan de Europese Unie het proces van integratie verder zetten, ondanks de weigering van bepaalde lidstaten op bepaalde domeinen.

Sinds het Verdrag van Maastricht in februari 1992, wanneer de Europese unie werd opgericht, werden meerdere opt-out-clausules opgenomen in Europese verdragen; Zo had het Verenigd Koninkrijk toen het nog lid was opt-out-clausules voor de economische en monetaire unie (o.a. de Euro) en de Schengenzone.

Denemarken had opt-out-clausules voor de Schengenzone, veiligheid en defensie en de economische en monetaire unie en het asielbeleid. Het land werd echter lid van de Schengenzone in 2001 en liet in 2022 de opt-out voor veiligheids- en defensiebeleid vallen in een referendum, naar aanleiding van de oorlog in Oekraïne. Momenteel zijn enkel de opt-outs voor de economische en monetaire unie en het asielbeleid nog actief.

Ierland is geen deel van de Schengenzone en Polen heeft een opt-out-clausule voor het handvest van de grondrechten van de Europese Unie bedongen. Al deze opt-outs zijn verkregen bij nieuwe Europese verdragen, zoals dat van Maastricht of Lissabon.

Mocht Nederland een opt-out-clausule van het Europese asielbeleid krijgen, zou het wel de eerste keer zijn dat een land dit krijgt voor een beleid waar het voorheen wel aan meewerkte. Maar daarvoor is het dus nog minstens wachten tot de onderhandelingen over een nieuwe verdragswijziging.

(Stand van zaken: 20.12.2023)