Inflatie wordt berekend met de 'consumentenprijsindex'

De inflatie in Nederland is historisch hoog: voor velen een reden tot zorg. Op sociale media gaat een berekening rond (hier, hier en hier) die aan zou moeten tonen dat de situatie nóg ernstiger is dan we in de media te horen krijgen. Uit de optelsom van de prijzen van een aantal producten, zoals pindakaas en koffiemelk, zou moeten blijken dat de inflatie niet bij 9,7 procent ligt, maar rond de 30. De conclusie: politiek en media liegen op alle fronten tegen ons. Maar, hoe wordt inflatie eigenlijk berekend? Dat blijkt een complexere aangelegendheid te zijn dan de simpele procentberekening die online wordt verspreid.

Beoordeling

De berekening op sociale media toont een procentuele prijsstijging van een aantal willekeurige producten: dat is geen inflatieberekening. Om de inflatie te berekenen wordt ook gekeken naar de consumentenprijsindex (het CPI). Deze index wordt dan weer bepaald aan de hand van wegingsfactoren van specifieke productgroepen. De meest recente inflatieberekening van december 2022 kwam overigens op 9,6 procent uit, niet 9,7 procent.

Feiten

De berekening die op sociale media rondgaat, baseert zich naar eigen zeggen op 'zomaar wat producten in willekeurige supermarkten' en vergelijkt de prijzen van januari 2023 met de prijzen van dezelfde producten 'ongeveer een jaar geleden'. Van waar en wanneer de cijfers precies komen is dus niet duidelijk.

Het verschil in prijs tussen beide bonnetjes is 7,42 euro, wat uitkomt op een prijsstijging van 45% in 2023 ten opzichte van 2022. De rekensom van dit specifieke bonnetje wordt dus al fout gemaakt, de procentuele prijsstijging is hier na rekenen. Bovendien is het onvoldoende om een werkelijke uitspraak over de inflatie te doen.

Het Centraal Bureau voor de Statistiek

Een betrouwbare bron voor gegevens over de inflatie is het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Dat is een onafhankelijk bureau dat de wettelijke taak heeft feitelijke en statistische informatie te verzamelen. Deze informatie stelt zij beschikbaar in online databanken.

Bij het CBS leren we dat inflatie onevenredig verloopt. Als de inflatie op bijvoorbeeld vijf procent ligt, betekent dat niet dat ieder product en iedere dienst (of productgroep zoals 'voedsel') precies vijf procent duurder zijn geworden ten opzichte van de prijzen in dezelfde maand van het vorige jaar.

Een duidelijk voorbeeld daarvan zagen we in het najaar van 2022: toen werd de inflatie voornamelijk aangedreven door energieprijzen die door het plafond schoten. Zo was in oktober 2022 energie 173 procent duurder dan in oktober 2021. Maar de totale inflatie lag in die maand bij 14,3 procent.

Consumentenprijsindex

Hoe wordt dit dan wel berekend? Een inflatieberekening is complexer dan een procentberekening. Centraal staat de consumentenprijsindex (CPI). De inflatie wordt gemeten aan de hand van de CPI ten opzichte van de CPI op hetzelfde moment het jaar ervoor. Het CPI is méér dan alleen het prijsniveau van bepaalde producten. Het is het gemiddelde prijsniveau van een pakket goederen en diensten waar Nederlanders hun geld aan uitgeven: het zogenoemde 'winkelmandje'.

In deze openbare tabel is terug te vinden wat de bestedingsaandelen in 2022 in het mandje waren. Ieder jaar wordt de verdeling van dit mandje door het CBS herzien, afgaande op het kooppatroon van de Nederlandse consument.

Voordat je dus kunt bepalen wat de inflatie is, moet eerst de CPI berekend worden. Dat gebeurt aan de hand van wegingsfactoren: het relatieve belang van een bepaald product voor een gemiddeld Nederlands huishouden. Stijgende energiekosten hebben bijvoorbeeld een grotere invloed op de inflatiecijfers dan de stijgende prijs van een pot pindakaas of koffiemelk. Een gemiddeld huishouden geeft namelijk meer geld aan energie uit, waardoor stijgende energieprijzen relatief een grotere impact hebben op het te besteden inkomen dan duurdere pindakaas of koffiemelk. Om het CPI te berekenen wordt de prijsverandering met deze wegingsfactor vermenigvuldigd. Deze relativiteit ontbreekt volledig in de berekening op sociale media.

Deze wegingsfactoren worden periodiek door het CBS bepaald aan de hand van budgetonderzoek: Nederlandse huishoudens noteren voor een bepaalde periode nauwkeurig hun uitgaven, waaruit een gemiddeld kostenpatroon afgeleid kan worden.

Niemand heeft echter precies het gemiddelde uitgavepatroon van het CPI. Hoofdeconoom van het CBS, Peter Hein van Mulligen, laat dpa weten dat het CPI geen betrekking heeft op individuele huishoudens, maar "is bedoeld als een maatstaf van het algemene prijspeil van de consumptie van alle Nederlanders". Via de Persoonlijke Inflatiecalculator kan iedereen wel een inschatting maken van de impact van de algemene inflatie op zijn eigen consumeerpatroon.

Inflatie december 2022

Naast de foute conclusies die uit de berekening op sociale media wordt getrokken, wordt geclaimd dat de inflatie 9,7 procent is. Het is onduidelijk op welk inflatiecijfer de Facebookposts van begin januari 2023 zich beroepen. Het toen meest recente inflatiecijfer kwam uit december 2022 en was 9,6 procent. Ook de jaarinflatie van 2022 was toen net berekend: die ligt bij 10,0 procent. Het is daarmee de hoogste inflatie sinds 1975.

De inflatie is dus helemaal niet zo hoog als men online doet uitschijnen. Media en politici liegen ons ook niet voor wanneer ze de cijfers van het CBS aanhalen. Het blijkt vooral dat niet iedereen met een rekenmachine zich zomaar aan gevorderde economie moet wagen.

(Stand van zaken: 16.1.2022)

---

Opmerking: De tweede alinia van de feiten werd aangepast vanwege een rekenfout.