Kerstboom met folkloristische ugunskrusts

Een sprankelende, spiraalvormige kerstboom blinkt in een donker sneeuwlandschap: hoe gezellig wil je het hebben? Totdat opvalt dat er hakenkruizen in het patroon van de versieringen te zien zijn. Deze Facebookgebruiker schrijft de boom dan ook direct Oekraïnse makelij toe. Maar staat de boom wel in Oekraïne? En zijn werkelijk swastika's te zien? Het blijkt dat de juiste symboliek achter een teken niet altijd voor een leek te herkennen is.

Beoordeling

De verlichte kerstboom staat niet in Oekraïne, maar in Letland. Op de boom zijn geen swastika's zoals de hakenkruizen van het nationaal-socialisme te zien, maar voor de Letten belangrijke tekens uit hun folklore: de ugunskrusts.

Feiten

Het filmpje draagt het watermerk URD_NEWS van dit Russische Telegramkanaal. Hier werd het filmpje op 29 november geplaats. Uit het onderschrift duidt niets op Oekraïne, maar zou het om een "magische kerstvakantie" in Letland gaan.

En inderdaad, de boom blijkt volgens bericht van de gemeente Ogre in Letland te staan, in het Rembates Park in Lielvārde, een dorpje dat hoort bij Ogre. Op 27 november 2022 werd het licht ontstoken. Het designbureau December Design maakte de spiraalvormige boom, zie hier hun Instagrampost over het de kerstboom.

De boom moet de "Lielvārde josta" voorstellen, een traditionele riem die in Letland bij folkloristische klederdracht gedragen wordt. De geometrische vormen op deze riem grijpen terug op eeuwenoude symbolen en tekens, die teruggaan tot in de steentijd. Daar vinden we ook het vermeende hakenkruis terug.

Hakenkruis blijkt ugunskrust

De swastika (in het Nederlands vaak hakenkruis genoemd) is een eeuwenoud symbool, dat tegenwoordig vooral met Hitler en zijn nationaal-socialisme geassocieerd wordt. Echter, in archeologische vondsten van 15.000 jaar oud is het figuur al op Europees grondgebied teruggevonden. Toen zat deze fascistische connotatie er uiteraard nog niet aan. Ook in Aziatische landen was de swastika eeuwen voor de Tweede Wereldoorlog al een heilig symbool. In Letland komt de swastika, ugunskrust in het Lets, al eeuwlang in verschillende vormen voor in klederdracht en andere ambachten, zoals bij de "Lielvārde josta".

Op de website van de Letse Nationale Encyclopedie, ondersteund door het Ministerie van Cultuur, is een uitgebreid overzicht te vinden over de geschiedenis van en controverse over de ungunskrust in de Letse cultuur. In de laatste alinea is te lezen dat het tentoonstellen van een swastika verboden is in Letland, "behalve wanneer ze in een context gebruikt wordt waarin het niét draait om het verheerlijken van totalitaire regimes of rechtvaardiging van begane misdaden". In traditionele Letse context mag het symbool dus wel gebruikt worden.

Het teken in de spiraalvormige kerstboom in Lielvārde doet dan wel aan het hakenkruis van de nationaal-socialisten denken, maar de culturele betekenis is in deze context volledig anders. De versiering doet dan ook niets af aan de kerststemming in het dorp.

(Stand van zaken: 12.12.2022)