Boerin boos om “uitmergelbeleid”

Een "giftig vlogje" van een Nederlandse boerin gaat sinds enkele dagen viraal op Facebook (hier en hier) en Twitter. Ze heeft een lijst gekregen met gewassen "die van de winter nog geteeld mogen worden volgend jaar." Aardappelen, venkel en bleekselderij zouden niet op de lijst staan.

Het filmpje leidt tot veel ophef op sociale media. In een reactie verwoordt een Facebookgebruiker de vraag van velen: "Begrijp ik het nu goed dat vanaf volgend jaar 1 okt er in Nederland geen aardappels en andere groente geteeld mogen worden?" Nee, zo zit het niet. Waarop doelt de boerin dan precies en wat klopt er van haar verhaal?

Beoordeling

De beweringen van de boerin missen context. Het is niet zo dat er vanaf de winter van 2023 gewassen worden verboden in Nederland, wat de boerin zelf ook aangeeft in een vervolgvideo. De boerin heeft een lijst gezien met gewassen die zullen worden aangemerkt als winterteelt. Daardoor hoeft er na de oogst van deze gewassen geen vanggewas te worden ingezaaid. Veel van de gewassen die de boerin verbouwt, zijn niet aangemerkt als winterteelt. Door nieuwe regelgeving moet de boerin haar gewassen voortaan jaarlijks vóór 1 oktober oogsten. Zo niet, dan wordt zij gekort op het toegestane gebruik van (kunst)mest in het volgende jaar, waardoor haar bedrijfsvoering in de knel komt.

Feiten

De boerin zegt dat ze een lijst heeft ontvangen met daarop gewassen "die van de winter nog geteeld mogen worden, volgend jaar." Het is duidelijk dat zij daarmee doelt op de lijst met winterteelten, die het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit onlangs publiceerde in het kader van een internetconsultatie.

De Minister vraagt daarbij de Nederlandse landbouwers om advies over bepalingen uit het "Zevende Actieprogramma Nitraatrichtlijn 2022-2025" die op 1 januari 2023 moeten ingaan. Over de Nitraatrichtlijn en dit Actieprogramma schreef Deutsche Presse-Agentur (dpa) in meer detail in deze factcheck.

In het kort heeft de Nitraatrichtlijn het doel om waterverontreiniging die wordt veroorzaakt door nitraten uit agrarische bronnen te verminderen. Een deel van de stikstof in de (kunst)mest die boeren gebruiken om hun gewassen te laten groeien, blijft na de oogst namelijk achter in de grond. Dit kan het grond- en oppervlaktewater verontreinigen. Dat heet nitraatuitspoeling.

De lijst winterteelten

Om nitraatuitspoeling te verminderen, wil het Zevende Actieprogramma het inzaaien van vanggewassen verplichtstellen voor boeren die op zand- en lössgronden telen. Vanggewassen moeten na de oogst van het hoofdgewas dat een boer verbouwt, worden ingezaaid op hetzelfde stuk bouwland waar net geoogst is. Deze gewassen onttrekken dan de achtergebleven stikstof aan de grond, zodat die niet in het grondwater terechtkomt.

De lijst waarover de boerin het heeft, is een lijst van gewassen waarvoor een uitzondering moet gaan gelden op deze verplichting. Deze winterteelten zijn gewassen die tot diep in het najaar, of zelfs de hele winter, op het land blijven staan. Het inzaaien van een vanggewas na een winterteelt is dus niet mogelijk.

Ook zijn er gewassen die heel weinig stikstof en andere nutriënten in de grond achterlaten, of zelfs in het najaar meer stikstof opnemen dan een vanggewas. Deze maken het inzaaien van een vanggewas overbodig.

Het klopt dus niet dat slechts de groenten die op deze lijst van winterteelten staan, volgend jaar nog mogen worden verbouwd in Nederland. De lijst geeft slechts aan welke gewassen niet na de oogst vervangen hoeven te worden door een vanggewas. Er wordt geen enkel gewas verboden.

De boerin in het Facebookfilmpje is verbolgen over het feit dat aardappels, venkel en bleekselderij niet op de lijst staan. Uit de internetconsultatie blijkt dat meerdere respondenten (hier, hier) problemen hebben met het niet aanmerken van bepaalde gewassen als winterteelt. Dit is niet alleen vanwege de verplichting om vanggewassen te zaaien, maar vooral vanwege de uiterste datum waarop dat moet gebeuren.

De lijst van winterteelten, opgesteld door de Commissie Deskundigen Meststoffenwet (CDM), was aanvankelijk langer, maar is op verzoek van het Ministerie van LNV ingekort.

Boosheid om deadline

In het filmpje zegt de boerin dat ze vanaf 1 oktober 2023 alleen nog maar Chinese kool mag verbouwen en dat "de rest van onze gewassen er 1 oktober allemaal af [moeten] zijn."

Hiermee verwijst ze naar het Zevende Actieprogramma, waarin bepaald wordt dat boeren gestimuleerd moeten worden om vanggewassen na de oogst van het hoofdgewas niet later dan 1 oktober in te zaaien. Iedere week later inzaaien, zorgt namelijk voor "bijna een halvering van de opgenomen hoeveelheid stikstof," zo blijkt volgens het Ministerie van Landbouw uit wetenschappelijk onderzoek.

Het gaat hier niet om een harde verplichting, maar om stimulering. Dit stimuleren gebeurt echter wel door de landbouwers die vanggewassen pas na 1 oktober inzaaien als het ware te beboeten. Zij moeten compenseren voor de verminderde stikstofopname door het vanggewas, door het volgende jaar minder (kunst)mest te gebruiken. In de praktijk zal dat neerkomen op lagere inkomsten.

In een vervolg op haar eerste filmpje, geeft de boerin zelf ook aan dat het niet om een harde verplichting gaat. Ze betoont zich echter wel ontevreden, door de stimuleringsregeling een "uitmergelbeleid" te noemen. Ze geeft aan dat onder andere de bleekselderij die zij verbouwt, lang niet altijd voor 1 oktober geoogst wordt.

De stimuleringsregeling is nog niet definitief en er volgt nog een consultatie over. In de consultatie over de gewassenlijsten wordt al wel gereageerd op de volgens sommigen te vroege datum voor het inzaaien van vanggewassen:

“Neem de uiterlijke inzaaidatum voor vanggewassen van 1 oktober nog eens in heroverweging. Het lukt door weersomstandigheden lang niet altijd om voor 1 oktober alles van het land te hebben,” zo reageert een anonieme respondent uit Dirksland.

(Stand van zaken: 27.10.2022)