Aanval op Oekraïens verzorgingstehuis gebeurde in maart 2022

Sinds de invasie van Rusland in Oekraïne wordt nieuws over militaire confrontaties vaak gekleurd door oorlogspropaganda. Online gaat nu een artikel rond waarin wordt beweerd dat een aanval op een verzorgingstehuis in Kreminna en Loehansk op 10 maart 2014 het werk van het Oekraïense leger zou zijn. Soldaten van de Volksrepubliek Loehansk zouden de overlevenden geëvacueerd hebben en de doden begraven in een massagraf net buiten Loehansk. "Deze massamoorden zijn nooit in de westerse media verschenen", besluit deze Facebookpost. Dit verhaal blijkt toch vooral aangepast te zijn om binnen een Russisch propagandaverhaal te passen.

Beoordeling

Het artikel combineert slordigheden met regelrechte onjuistheden. Zowel de datum, locatie als verloop van de aanval op het tehuis worden verwarrend of foutief weergegeven. Een rapport van de OHCHR geeft daar uitsluitsel over. Het vermeende massagraf is een grote herdenkings- en begraafplaats buiten de stad Loehansk, met individuele graven. Westerse media besteedden overigens wel degelijk aandacht aan de aanval.

Feiten

De bron van dit rammelende bericht over de aanval is Sonja van den Ende, een Nederlandse die sinds het begin van de oorlog in Oekraïne met het Russische leger rondtrekt. Het artikel van haar hand is een mengelmoes van verbogen feitelijkheden, slordigheden en taalfouten.

De aanval waarover ze schrijft, heeft wel degelijk plaatsgevonden. Maar dat was niet op 10 maart 2014 zoals in het begin van het artikel en in de Facebookposts staat, maar in maart 2022, zoals verderop in het artikel ook wordt geschreven. Dat valt te achterhalen via een foto van het vermeende verzorgingstehuis.

Een reverse image search van de foto voert direct naar een artikel van The Washington Post uit april 2022. Hieruit blijkt dat er een aanval plaatsvond op 10 maart 2022 op een verzorgingstehuis tussen de stadjes Kreminna en Rubizhne. The Washington Post heeft videobeelden van na de aanval geverifiërd.

Brand in verzorgingstehuis

Door met deze informatie verder te zoeken blijkt er meer over deze aanval geschreven te zijn, zoals in dit artikel van Frontline en dit rapport van de Hoge Commissie van de Mensenrechten van de VN (OHCHR). De beschrijving van de aanval door Sonja van den Ende vertoont een analogie met deze bronnen, alleen blijken de feiten in haar verhaal door de centrifuge gegaan. Er is overigens niets te vinden over een dergelijke aanval in maart 2014.

Nog verwarrender is dat ze haar relaas begint met een aanval "op een bejaarden en verzorgingstehuis (sic) in Kreminna en in Loegansk". Het is niet helemaal duidelijk hoe één tehuis tegelijkertijd in de stad Kreminna én in de stad Loegansk/Loehansk kan liggen. Waarschijnlijk bedoelt Van den Ende Kreminna, in (de regio) Loehansk.

Maar ook dan zit ze er naast, want het tehuis waarover ze het heeft blijkt niet in de stad, maar een dorpje ernaast te liggen. De locatie van de aanval is dit tehuis in Stara Krasnianka, een dorpje buiten Kreminna in de provincie Loehansk. Wat is er in Stara Krasnianka werkelijk in maart 2022 gebeurd?

Op 7 maart 2022 (en dus niet 2014) nemen Oekraïense militairen intrek in een verzorgingstehuis net buiten het dorpje Stara Krasnianka (zie dit OHCHR rapport vanaf pagina 13 voor een korte reconstructie van de aanval). Het tehuis ligt nabij een grote straat, die door de omliggende dorpen voert, en was daardoor een strategisch punt voor de Oekraïense strijdkrachten.

Enkele dagen later, op 11 maart 2022, vallen Russische militairen het gebouw aan met zware wapens. Welke partij begon met schieten is onduidelijk gebleven. Naast de Oekraïense militairen bevinden zich dan nog 71 patiënten en 15 medewerkers in het gebouw. Het gevecht tussen beide partijen zorgt ervoor dat brand onstaat. Enkele stafleden en patiënten kunnen naar het omliggende bos ontsnappen, waar ze door pro-Russische soldaten worden opgevangen. Het is dus niet zo, zoals Van den Ende beweert, dat soldaten van het Volksleger van Loehansk de mensen actief geëvacueerd hebben.

Volgens het OHCHR-rapport, dat in juni 2022 uitkwam, overleefden tenminste 22 burgers de aanval. Het exacte dodenaantal is door de brand niet vast te stellen. In het rapport stelt de OHCHR dat niet alleen Rusland verantwoording draagt voor de doden: volgens de Raad is Oekraïne medeverantwoordelijk voor de burgerslachtoffers, omdat haar soldaten intrek namen in het tehuis, waardoor het een doel werd. Dit betekent echter niet dat de Oekraïense militairen actief de aanval openden op het tehuis, ze zochten er juist dekking.

Het moge uit de artikelen van The Washington Post, PBS en NOS die hierboven worden gebruikt ook duidelijk zijn dat de Westerse media wel degelijk aandacht besteedde aan de aanval. Zowel de VN als de media berichtten overigens ook dat Oekraïne medeverantwoordelijkheid draagt voor de burgerslachtoffers. 

Massagraf

Volgens het artikel van Van den Ende werden de slachtoffers van de aanval begraven in een massagraf net buiten Loehansk. Op de foto die dit vermeende massagraf zou aantonen - zie ook de foto bij de Facebookpost - is een gedenkplaats te zien met links een grote steen vol namen en sterfdata. Op de rechtersteen staat "НЕ ЗАБУДЕМ! НЕ ПРОСТИМ!", Russisch voor: "Niet vergeten! Vergeef niet!". In de kleine letters daarboven staat "ЖЕРТВАМ УКРАИНСКОЙ АГРЕССИИ 2014 года", oftewel: "aan de slachtoffers van de Oekraïense agressie in 2014". Dit jaartal is misschien verantwoordelijk voor Van den Endes verwarring over wanneer de aanval op het tehuis plaatsvond.

Dankzij de veelvoud van foto's van deze plek is de exacte locatie ervan te bepalen. De gedenkplaats ligt ten zuiden van de stad Loehansk. Op dit sattelietbeeld zijn het kruis aan de grotere weg en de kleine kapel aan het einde van het doodlopende zandweggetje te herkennen. De bosrand aan de noordzijde van de grotere weg en de twee gebouwen met losstaande schoorsteen linksonder aan het veld komen overeen met foto's van de plek in deze artikelen (hier, hier, hier).

Op de plek zijn onder andere in 2021 stoffelijke resten van burgerslachtoffers herbegraven, afkomstig uit massagraven uit de regio, zoals blijkt uit deze artikelen. Volgens dit artikel hebben de autoriteiten van de (toenmalige) Volksrepubliek Loehansk in juli 2022 daar ook 30 slachtoffers van het tehuis uit Stara Krasnianka begraven. 

De foto's bij het artikel laten overigens duidelijk zien dat de doden hier in aparte kisten begraven worden. Het gaat hier dus niet om een "massagraf" in de doorsnee definitie van het woord, maar een grote begraafplaats waar de doden individueel begraven worden.

Momenteel (naar de meest recente infographic van de BBC van 9 oktober 2022) hebben de Russische troepen het gebied rond het verzorgingstehuis - dat tussen Kreminna en Rubizhne ligt - nog steeds onder militaire controle.

(Stand van zaken: 18.10.2022)