Ook andere EU-landen vergeven uitzonderlijke verblijfsstatus

De oorlog in Oekraïne woedt voort en de vluchtelingen zijn snel opgevangen in heel Europa. De moeilijke overheidsdocumenten en Europese regelingen die dit mogelijk maken, zijn niet bij iedereen bekend: een vruchtbare bodem voor foutieve claims. In Facebookberichten (hier en hier) wordt een verslaggeving van de NOS gedeeld over de zogenoemde ‘verblijfssticker’. Nederland zou het enige EU-land zijn dat de stickers uitgeeft en de Oekraïners krijgen de Nederlandse nationaliteit. ‘Ze krijgen minimaal 6 mnd onderdak, krijgen leefgeld, mogen werken, vrij reizen en kinderopvang is gratis’, wordt er nog bij geschreven, gevolgd door een kots-emoticon. Wat is hiervan waar?

Beoordeling

Het klopt niet dat Oekraïense vluchtelingen na het verkrijgen van de verblijfsticker de Nederlandse nationaliteit krijgen. Nederland is ook niet het enige land dat ‘verblijfsstickers’ uitdeelt. Sinds maart 2022 is voor alle lidstaten van de Europese Unie de 'Richtlijn Tijdelijke Bescherming Oekraïne' van kracht om de opvang van de vluchtelingen in goede banen te leiden. Dat de vluchtelingen onderdak en leefgeld krijgen en mogen werken klopt. Dat ze vrij mogen reizen en kinderopvang gratis is, is dan weer niet waar.

Feiten

Door de Russische inval in Oekraïne eind februari 2022 besloot de Europese Unie op 4 maart 2022 de ‘Richtlijn Tijdelijke Bescherming’ te activeren. Deze richtlijn gaat over het verlenen van tijdelijke bescherming aan vluchtelingen in het geval van een grote toestroom van ontheemden, met als doel dat alle Europese lidstaten een evenwichtige bijdrage leveren. Op de website van de Nederlandse Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) is te lezen voor wie de ‘Richtlijn Tijdelijke Bescherming’ momenteel geldt: grofweg zijn dat alle mensen met een Oekraïens paspoort of verblijfsvergunning die de afgelopen maanden het land zijn ontvlucht.

De vluchtelingen mogen in Nederland verblijven voor de duur van de beschermingsmaatregel, die door de Europese Unie werd vastgelegd tot 4 maart 2023. Oekraïense vluchtelingen hoeven hierdoor geen verblijfsvergunning aan te vragen en een asielprocedure te starten.

Tot nu toe moesten de vluchtelingen zich alleen melden bij de gemeente waar ze opgevangen werden, maar vanaf deze herfst is een ‘verblijfssticker’ in het paspoort noodzakelijk als bewijs van rechtmatig verblijf in Nederland. De afgelopen maanden startte de IND een pilot met het uitgeven van de stickers om te kijken hoe dit in de praktijk zou werken. Het bewijs van rechtmatig verblijf wordt nu ook nog op een los papier of in de vorm van een pasje uitgegeven.

Zodra de ‘Richtlijn Tijdelijke Bescherming’ wordt beëidingd, schrijft de IND, vervalt de beschermde status en kunnen Oekraïeners die in Nederland willen blijven een asielprocedure starten.

De claim dat de Oekraïense vluchtelingen door de verblijfssticker ‘Nederlands’ worden en de Nederlandse nationaliteit krijgen, is dus onzin. De sticker is het product van een uitzonderlijke noodtoestand, veroorzaakt door de Russische invasie in Oekraïne. Voor het verkrijgen van de Nederlandse nationaliteit, oftewel naturalisatie, moet de persoon in kwestie al minstens vijf jaar onafgebroken een Nederlandse verblijfsvergunning houden. Hiervoor wordt geen uitzondering gemaakt voor Oekraïense vluchtelingen.

Verblijfssticker

Alle Europese lidstaten moeten de ‘Richtlijn Tijdelijke Bescherming’ volgen en bieden Oekraïense vluchtelingen dus een uitzonderlijke juridische status. In welke vorm (sticker, stempel, biljet) deze jurdische status wordt uitgegeven is in feite niet relevant.

In België ontvangen Oekraïense vluchtelingen bijvoorbeeld een ‘attest tijdelijke bescherming’: een ingevuld formulier met de eigen pasfoto erop. In Duitsland krijgen de vluchtelingen een speciale verblijfsvergunning, maar tot dit bewijs uit de bureaucratische machine gerold is, wordt ook in Duitsland in paspoorten geplakt: deze ‘Fiktionsbescheinigung’ is vergelijkbaar met de Nederlandse paspoortsticker.

Het plakken van stickers in een paspoort is overigens niet nieuw in Nederland. Voorheen was het voor mensen die in een normale verblijfsprocedure zaten al gangbaar een verblijfsaantekening aan te vragen in de vorm van een sticker. Dat kan wanneer de procedure nog loopt en men nog op de officiële documenten moet wachten. De sticker is dan het bewijs dat de persoon in kwestie zijn procedure in Nederland mag afwachten.

Overige claims

Enkele claims die in de Facebookpost gemaakt worden zijn wel waar. Zo klopt het inderdaad dat Oekraïense vluchtelingen die vallen onder de ‘Richtlijn Tijdelijke Bescherming' leefgeld ontvangen en mogen werken. Reizen doen ze onder Nederlandse bescherming, en niet ‘verantwoording’ zoals het in de post verwoord wordt. Afhankelijk van de gemeente is het voor de vluchtelingen ook mogelijk opvang van 6 maanden te krijgen. Per gemeente varieert deze noodopvang van enkele weken tot 6 tot 12 maanden. Ook staat het Oekraïeners vrij zelf een onderkomen te zoeken.

De claim dat kinderopvang gratis is, klopt dan weer niet (zie uitklapbalk ‘Moet daarvoor worden betaald?’). Wel kunnen vluchtelingen uit Oekraïne in sommige gevallen direct kinderopvangtoeslag aanvragen of gebruik maken van het gemeentelijke aanbod.

En tot slot: Oekraïense vluchtelingen mogen sinds 1 juni 2022 al niet meer gratis reizen met het lokale openbare vervoer, ook niet op de dag van aankomst. Voor de NS-treinen geldt dat vluchtelingen nog wel op de dag van aankomst gratis mogen reizen, maar daarna moeten ze net als iedereen voor hun ticket betalen.

Deutsche Presse-Agentur (dpa) schreef eerder al factchecks over desinformatie en verdraaide feiten omtrent het verblijf en de rechten van Oekraïense vluchtelingen in Nederland (hier, hier).

(Stand van zaken: 3.8.2022)