Vervalste foto's leggen woorden in de mond van Praagse winkeliers

Praagse winkeliers zouden posters bij hun winkels hebben geplakt met daarop de tekst 'Українцям вхід заборонено,' ofwel: 'Toegang voor Oekraïners verboden.' Een overeenkomstig bericht, vergezeld van twee foto’s van winkels in Praag waarop deze posters te zien zouden zijn, wordt veelvuldig gedeeld op sociale media. De verkopers en managers zouden "de constante diefstal" en het "irritante gedrag" van Oekraïense vluchtelingen beu zijn, aldus het onderschrift in onder andere deze Facebookpost.

Beoordeling

De bewering is volledig onjuist. De Tsjechische nieuwssite die de foto’s publiceerde, heeft ze van haar kanalen verwijderd en excuses gemaakt voor de publicatie. De eigenaars van de winkels geven aan dat de posters nooit in of bij hun winkels hebben gehangen. Alles wijst erop dat de foto’s zijn vervalst. Het lijkt hier te gaan om bewuste desinformatie voor propagandadoeleinden.

Feiten

In de ochtend van 26 mei plaatste de Engelstalige Tsjechische nieuwssite Prague Morning een bericht op Twitter. In de tweet zijn twee foto’s te zien, beide van een winkel in Praag. Bij beide winkels hangt een poster naast de deur met het opschrift: 'Українцям вхід заборонено,' ofwel: 'Toegang voor Oekraïners verboden.' Prague Morning schreef bij de foto’s: "Heb jij ook zulke borden gezien in de stad? Wij zijn nogal geschockeerd."

De tweet werd echter al snel verwijderd. Later dezelfde dag retweette Prague Morning een tweet van een volger, waarmee duidelijk werd gemaakt dat de eerder geplaatste tweet desinformatie betrof. Prague Morning schrijft bij deze tweet: "Het spijt ons. We kregen de foto's deze ochtend van een lezer met de boodschap dat hij ze gisternamiddag nam en wij vertrouwden hem. Onze fout." Prague Morning onthult helaas niet de identiteit van de persoon die de foto’s stuurde.

Vervalste foto’s

Alles wijst erop dat de foto’s vervalst zijn. Ten eerste verscheen er een foto op de Facebookpagina’s van één van de betrokken winkels, Punčocháče Karlín. Het is een foto van dezelfde etalageruit die op de foto in de tweet van Prague Morning te zien is. Op de plek waar op de foto van Prague Morning de poster hangt die Oekraïners uit de winkel moet weren, hangt hier een even groot papiertje met daarop het adres van de webshop van de winkel. Het onderschrift bij de foto is: "Dit is de realiteit!!!! De post van Prague Morning was nep en staat niet langer op hun pagina. Iedereen is welkom bij ons."

Ten tweede ging een journalist van de Tsjechische nieuwssite deník.cz, enkele tientallen minuten na het verschijnen van de tweet van Prague Morning, zelf bij de winkels kijken. Hij sprak met de winkeleigenaren en deze verklaarden dat de posters nooit in hun etalage of naast hun ingang hebben gehangen. Bij zijn artikel publiceerde de journalist een foto van de etalage van Punčocháče Karlín, waarop hetzelfde briefje te zien is als in de Facebookpost van die winkel zelf – en dus geen poster om Oekraïners te weren.

Ten derde maakte het Tsjechische televisiekanaal Televize Seznam een reportage over het verhaal van de posters. De hoax deed namelijk ook in Tsjechië veel stof opwaaien. In de uitzending komen na 04:37 minuten de eigenaars van beide winkels aan het woord. Beide vertellen dat er nooit een poster in of bij hun winkels heeft gehangen met de boodschap dat Oekraïners niet welkom zijn. In de etalage van Punčocháče Karlín hangt op de plek waar de poster zou hangen wederom hetzelfde briefje, dat we ook al zagen in de Facebookpost van de winkel zelf en op de foto bij het artikel van deník.cz.

Bij de andere winkel, Inside, lijkt de poster op de verspreidde foto’s op een paneel rechts van de ingang te hangen. De mede-eigenaresse van deze winkel toont dit paneel aan de cameraploeg. Er hangt geen poster. Als haar gevraagd wordt of ze die niet heeft weggehaald, laat ze zien dat er overal op het paneel stuifmeel zit, van een boom die vlak voor haar winkel staat, om aan te tonen dat we sporen hadden moeten zien als er die ochtend op die plek nog een poster had gehangen.

Ten slotte bekeek dpa de foto’s die door Prague Morning werden verspreid met de fotoverificatietool Forensically. Een Error Level Analysis (ELA) wijst uit dat de foto’s hoogstwaarschijnlijk bewerkt zijn en dat de posters met het toegangsverbod voor Oekraïners erin zijn geplakt. De JPEG-kwaliteit van de poster op de foto lijkt namelijk hoger dan de kwaliteit van de rest van de foto. De rest van de foto lijkt meer gecomprimeerd dan de poster. Dat kan niet het geval zijn, wanneer de poster onderdeel van de foto was geweest.

Propaganda vanuit Rusland?

De oorsprong van de vervalste foto is niet met zekerheid te achterhalen. Pro-Russische bronnen zoals Komsomol’skaja Pravda, een Russische tabloid die fungeert als spreekbuis voor het Kremlin, deelt dezelfde foto's inclusief bewering. Dat schrijven de Litouwse factcheckers van Delfi.

Het artikel van de Komsomol’skaja Pravda, waarin de foto’s te zien zijn, lijkt later (14:47 CEST) online te zijn geplaatst dan de tweet van Prague Morning (11:00 CEST). In tegenstelling tot Prague Morning heeft Komsomol’skaja Pravda de foto’s niet verwijderd van haar website. De foto’s worden op sociale media vooral verspreid door accounts die Kremlingezinde en anti-Oekraïense sentimenten delen.

(Stand van zaken: 31/05/2022)