Geen bewijs voor vermeende Romeinse nederzetting onder terugtrekkende gletsjer in de Alpen

Op Facebook wordt een naar een krant ingezonden brief gedeeld (hier gearchiveerd). De schrijver weet te melden dat er onder een “teruggetrokken gletsjer in de Alpen onlangs resten van Romeinse nederzettingen” zouden zijn gevonden. De auteur vraagt zich vervolgens af of er tweeduizend jaar geleden op die plaats nog geen gletsjer was of dat de Romeinen die hebben uitgegraven om een dorp te bouwen. “Het klimaat schommelt door de eeuwen heen continu. Miljarden uitgeven aan iets wat (sic) wij niet kunnen beïnvloeden is totaal zinloos.”

Beoordeling

Er is geen enkel bewijs te vinden dat er recent of langer geleden een Romeinse nederzetting onder een terugtrekkende gletsjer is gevonden. Het is bovendien niet waarschijnlijk dat de Romeinen op zo’n grote hoogte nederzettingen bouwden. Wel zijn er voorwerpen en stoffelijke overschotten uit die tijd in smeltende gletsjers gevonden, maar dat betekent niet dat de gletsjers toen nog niet bestonden. Gletsjers kunnen in tweeduizend jaar tijd kilometers zijn verplaatst. Ook is het mogelijk dat mensen in het ijs zijn gestorven.

Feiten

Allereerst: gletsjers zijn niet echt een fenomeen van de afgelopen tweeduizend jaar. Ze bestaan al miljoenen jaren en zijn aan veel beweging onderhevig: ze groeien, krimpen, groeien en krimpen weer. De laatste ijstijd eindigde zo’n 11.000 jaar geleden. Sindsdien zit de aarde in een zogeheten ‘interglaciale periode’. In de tijd van het Romeinse Rijk - inderdaad zo’n tweeduizend jaar geleden - waren er dus wel degelijk gletsjers.

Dat de gletsjers in de Alpen ook bewegen, blijkt wel uit deze publicatie van Albert Hafner, onderzoeker van de Universiteit Bern, uit 2012. Hij schrijft dat de gletsjers zich met gemiddeld zo’n tien tot dertig meter per jaar verplaatsen.

Waarom is dat van belang? Omdat het laat zien dat als er archeologische vondsten onder een terugtrekkende gletsjer worden gedaan, die voorwerpen of menselijke overschotten niet ouder hoeven te zijn dan de gletsjer zelf. Het is veel waarschijnlijker dat de gletsjer al bestond, een aantal kilometer verderop. In tweeduizend jaar tijd kan een gletsjer die afstand makkelijk overbrugd hebben en de voorwerpen als een hele langzame rivier hebben meegesleurd. De andere optie is dat iemand ín het ijs is overleden.

Zo werden bijvoorbeeld acht jaar geleden door het smelten van een gletsjer in Noord-Italië de lijken van overleden soldaten uit de Eerste Wereldoorlog gevonden. Zij zijn niet ergens op een stenen ondergrond gestorven en binnen een tijdsbestek van honderd jaar overspoeld door een bewegende of nieuw gevormde gletsjer, om dan bij het smelten van diezelfde ijsmassa weer boven te komen. Zij zijn in het ijs gestorven. Hetzelfde geldt voor dit echtpaar, dat ten tijde van de Tweede Wereldoorlog verdween.

Dat de inhoud van een archeologische vondst niet ouder hoeft te zijn dan de gletsjer waarin deze is gedaan, legt ook de Noorse archeoloog Lars Pilø haarfijn uit in een artikel over wat archeologische vondsten zeggen over klimaatverandering. Zijn conclusie: ze zeggen hooguit iets over het klimaat in de tijd waaruit het voorwerp stamt. Hij vermeldt daarbij ook dat het bewijs dat gletsjers momenteel smelten door een door de mens veroorzaakte opwarming van de aarde, onomstotelijk is.

Geen Romeinse nederzettingen gevonden

Dan terug naar de eerste claim, over de vermeende vondst van een Romeinse nederzetting. Het is moeilijk in te schatten waar de auteur van de lezersbrief zich op baseert. Er is op internet geen enkel bewijs te vinden dat in de Alpen recent of langer geleden de overblijfselen van een Romeinse nederzetting onder een terugtrekkende gletsjer gevonden zijn. Wel zijn er in of onder gletsjers in de Alpen voorwerpen en stoffelijke overschotten van mensen uit zeer uiteenlopende periodes van de geschiedenis gevonden.

Zie bijvoorbeeld de publicaties over de Italiaanse soldaten uit de Eerste Wereldoorlog en het echtpaar ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. En wat dacht je van Ötzi? Die gaat met zijn 5.300 jaren jong alweer wat langer mee dan de Romeinen. Maar ook uit de tijd van het Romeinse Rijk zijn er vondsten gedaan, schrijft onderzoeker Hafner. Dat gaat echter om voorwerpen als munten of kledingstukken, of menselijke overschotten. Geen bewijs van een nederzetting dus, maar eerder van passanten.

Deutsche Presse-Agentur (dpa) zocht contact met de Noorse archeoloog Pilø, om hem te vragen of hij bekend was met de vermeende opgraving van een Romeinse nederzetting onder een teruggetrokken gletsjer. Pilø laat weten van niet en dat hij verbaasd zou zijn als dit wel zo was, gezien het zou betekenen dat de Romeinen op enorme hoogte nederzettingen zouden hebben gebouwd.

Pilø verwijst naar zijn Zwitserse collega Thomas Reitmaier, maar ook Reitmaier geeft aan nooit van een dergelijke vondst te hebben gehoord. Er mag voorzichtig worden geconcludeerd dat er (nog) geen Romeinse nederzetting is gevonden onder een teruggetrokken gletsjer in de Alpen. Er is in ieder geval geen enkel bewijs van te vinden.

Kleine kans op toekomstige vondst

Blijft enkel nog de vraag over of het eigenlijk wel mogelijk is dat er ooit nog Romeinse nederzettingen gevonden zullen worden onder een terugtrekkende gletsjer. Het is lastig daar uitsluitsel over te geven. Dpa sprak met experts van RomeinenNU en de Radboud Universiteit uit Nijmegen. Geen van hen kon zich herinneren ooit enig bewijs gevonden te hebben van een Romeinse nederzetting zo hoog in de bergen.

Toch kon geen van de experts volledig uitsluiten dat de Romeinen of andere volkeren onder Romeins bewind, een nederzetting of fort op zulke grote hoogte hebben gebouwd. Ze noemen de kans wel bijzonder klein. Er zijn op een dergelijke locatie veel te weinig elementaire middelen om lang te kunnen overleven.

(Stand van zaken: 02/02/2022)