Gedeelde collage over verboden zones bevat historische fouten

"Om het heden te begrijpen, moet je je geschiedenis kennen", valt te lezen in een merkwaardig bericht op een Facebookpagina (hier gearchiveerd). Bij het bericht zijn ook drie foto's te zien, die telkens een verboden zone aanduiden voor bepaalde groepen. De eerste foto zou volgens de man 150 jaar geleden genomen zijn en toont een "blank gebied". De volgende zou dateren van 75 jaar later en toont een bord waar "voor Joden verboden" opstaat. De laatste foto zou actueel zijn en toont strandstoelen die gereserveerd zijn voor gevaccineerde mensen. Maar wat klopt daar precies van?

BEOORDELING: Het bericht is deels onwaar. Het eerst genoemde jaartal stemt niet overeen met de historische documentatie over apartheid in Zuid Afrika. Hoewel het tweede bord overeenstemt met de tijdsperiode, is er nog ruimte voor mogelijke foutenmarge. De derde foto is wél correct, al mist ze de nodige context.  

FEITEN: Op 28 februari 2021 plaatste de Facebookpaginapagina 'De waarheid mag gezien worden' drie afbeeldingen op Facebook. Op iedere afbeelding is een soort van verbodsteken merkbaar: de eerste foto toont een "blanke gebied" op een bord, de tweede "voor Joden verboden" en de derde een strandstoel waar "reserved for vaccinated people only" (of "uitsluitend gereserveerd voor gevaccineerden") op staat. 

De vergelijking gaat hoe dan ook niet helemaal op. De pagina selecteerde willekeurige verbodsborden van doorheen de geschiedenis. Bovendien zijn de jaartallen die de man aanhaalt verzonnen. De eerste foto toont een bord op een strand in Kaapstad, Zuid-Afrika. Volgens GettyImages dateert hij uit 1976, terwijl RTL hem situeert in 1978. De foto kenmerkt de apartheid in Zuid Afrika en toont een gebied aan waar zwarten niet welkom zijn.

Hoe dan ook is het uitgesloten dat de foto 150 jaar oud zou zijn, omdat de eerste apartheidsregering pas in 1948 aan de macht kwam in het land. Het bord is een typisch voorbeeld van de zogenaamde 'Grote apartheid'; vanaf 1950 duidde het (blanke) regime plekken aan waar de zwarten zich mochten vestigen (de zwarte meerderheid, tachtig procent, krijgt dertien procent van het totale landoppervlak).

Dezelfde redenering kan worden toegepast voor de tweede foto, Die "75 jaar geleden" genomen zou zijn. Hoewel de marge een stuk kleiner is dan bij de eerste foto, mist de stelling nog steeds wat context. Een zoektocht door Google toont dat de foto afkomstig is uit de beeldbank van het Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies (NIOD). De borden werden onder toenmalig procureur-generaal van Nederland Jan Feitsma opgehangen, gepaard met andere anti-Joodse maatregelen. Het bord werd hoogstwaarschijnlijk tussen 1943 en 1944 opgehangen, aangezien Feitsma toen waarnemend politiepresident was. Die functie staat ook vermeld ook het bord. 75 jaar geleden, in 1946 dus, waren de Duitse bezetting in Nederland en de maatregeln tegen de Joden al voorbij.

Zulke borden zouden voor of tijdens de bevrijding van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog al zijn verwijderd, benadrukt Prof. Dr. Kees Ribbens, gespecialiseerd in Nederland tijdens WO2 aan de Erasmus Universiteit van Rotterdam. "Hoewel er over het verwijderen van zulke borden niet veel gedocumenteerd is, gebeurde dat waarschijnlijk tussen september 1944 en mei 1945."

De laatste foto heeft de voorbije dagen wat ophef veroorzaakt op sociale media. Toch mist ze de nodige context. Dat toonden enerzijds factcheckers van USA Today reeds aan, al voegde Knack later een nieuwe nuance toe. De stoelen zijn - net als heel wat andere elementen - onderdeel van een vaccinatiecampagne in Israel. Het land treft heel wat maatregelen om mensen aan te moedigen om zich te laten vaccineren. Zo heeft het onder meer besloten om een COVID-19-paspoort in te voeren. Dat paspoort, beter bekend als de "Green Pass", houdt in dat gevaccineerden zich niet aan bepaalde maatregelen moeten houden en toegang hebben tot zwembaden, fitnesscentra, etc.

Hoewel de stoelen ooit wél zo op het strand van Frishman Beach stonden, met hetzelfde opschrift, gaat het om louter decoratieve stukken die doorheen het jaar verschillende opschriften krijgen. Aan Knack liet de woordvoerder van de campagne weten dat het om een vertaalfout ging en dat het niet de bedoeling is om stoelen of publieke ruimtes - zoals het strand - uitsluitend toe te wijzen aan gevaccineerde personen. Het opschrift werd vervangen op 28 februari 2021.

Kortom, het aangegeven jaartal van de eerste foto is fout. Het tweede jaartal komt overeen met de periode, maar is niet exact. De derde foto is wel correct, maar mist de nodige context om het volledige plaatje te begrijpen. Het bericht is daarom deels onjuist.

---

Links:

Bericht op Facebook: https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=561032981481001&id=537317177185915&__xts__[0]=68.ARDvp_co5P67sTxPZH6NNDMAnkcNUdIvwyNE9svk_Fmd1sFt9r384gkanXdfBu3zYbgrPsRkLBongmpxI2YhaiNSBCqSbKV_MOcbQCNdoU3fK_muDxqTqPPpqrDcjgBUmZXuYS_BKTcGQmEu4YPqPEcGe1iBU00UJndSiywnU1n0Tn45YbrjRI1-HTtHs7UirEQO1Pti0NF7tIW29Ki5r4K_NtnmvgLU1uRy-jW7wUDrc459FlRuvAAcAZhWDoKWgDmyFRblgonMMOgN0ECCkRDDwvGKb5qd (gearchiveerd: http://dpaq.de/1J80E)

Foto GettyImages: https://www.gettyimages.fi/detail/news-photo/an-apartheid-notice-on-a-beach-near-capetown-denoting-the-news-photo/2659675?adppopup=true (gearchiveerd: http://dpaq.de/1Odmh)

Artikel RTL: https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/buitenland/artikel/5017171/mandela-vrijlating-zuid-afrika-gevangenis-robbeneiland-apartheid (gearchiveerd: http://dpaq.de/HcbWD)

Historiek.net artikel: https://historiek.net/apartheid-1948-1990/6826/ (gearchiveerd: http://dpaq.de/bfV8j)

Einde WO2 Nederland: https://www.kb.nl/themas/geschiedenis-en-cultuur/tweede-wereldoorlog/oranje-bitter-nederland-bevrijd (gearchiveerd: http://dpaq.de/UkyD4)

Traces of War Tweede Wereldoorlog: https://www.tracesofwar.nl/articles/1938/Anti-Joodse-maatregelen-in-Nederland-vanaf-1940.htm (gearchiveerd: http://dpaq.de/ZpV0U)

Artikel NOS NIOD: https://nos.nl/75jaarbevrijding/bericht/2321284-nsb-er-jan-feitsma-geliquideerd.html (gearchiveerd: http://dpaq.de/a7qKk)

Factcheck USA Today: https://eu.usatoday.com/story/news/factcheck/2021/03/02/fact-check-israel-launching-green-pass-covid-19-vaccinated/6871965002/ (gearchiveerd: http://dpaq.de/fQoot)

Factcheck Knack: www.knack.be/nieuws/factcheck/factcheck-nee-u-ziet-geen-strandstoelen-die-gereserveerd-zijn-voor-gevaccineerden/article-longread-1707537.html?fbclid=IwAR2xVtyl6cCu12RoI8NeBhrO-QplP4gLOMwQvVPUeXPUf4PCLPuFfLEEjV8 (gearchiveerd: http://dpaq.de/Dl2B6)

---

Contact met het dpa-feitencheckteam: factcheck-netherlands@dpa.com