Geen bewijs dat mondkapjes verspreiding COVID-19 in de hand werken

Hoe meer mensen een mondkapje dragen, hoe meer besmettingen er zullen plaatsvinden met het coronavirus. Dat veronderstelt deze post in de Facebookgroep 'Kappen met Kapjes' (gearchiveerd). Er wordt niet gespecificeerd waarom mondkapjes tot meer besmettingen zouden leiden. Vooral studenten zouden door het dragen van mondkapjes op het openbaar vervoer na de zomervakantie getroffen zijn door het virus. In de omschrijving van de Facebookgroep staat de volgende zin, die enigszins als onderbouwing fungeert: "De mondkapjes kunnen zeer schadelijk zijn voor de gezondheid, blijkt uit verschillende wetenschappelijke artikelen."

BEOORDELING: Er is geen overtuigend bewijs dat mondkapjes een averechts effect hebben op de verspreiding van virussen. De facebookpost interpreteert de correlatie van twee variabelen als een causaal verband. Het dragen van mondkapjes wordt in de post beschouwd als de oorzaak van meer besmettingen in België, Frankrijk en Spanje. Hierdoor verwart de post correlatie met causaliteit.

FEITEN: De Facebookpost beweert dat het hoge aantal besmettingen het gevolg is van het "massaal" dragen van mondkapjes. In dat geval zouden we ook verontrustende cijfers moeten zien in andere landen waar mondkapjes veel gebruikt worden. De landen waar mondkapjesgebruik sinds het begin van de pandemie het hoogst ligt, bevinden zich in Azië – waar de uitbraak van het SARS-virus in 2003 nog vers in het geheugen ligt.

In Japan werden al in een vroeg stadium stoffen mondkapjes aan de bevolking uitgedeeld, zónder het invoeren van een totale lockdown. In Japan bedraagt het dodental 'slechts' 13,56 per miljoen inwoners tegenover 510,37 en 743,78 in Frankrijk en Spanje. Daarnaast demonstreren andere Aziatische landen zoals Zuid-Korea en Vietnam – waar openbaar mondkapjesgebruik de norm is – een nóg lagere mortaliteit.

De stelling dat studenten het virus hebben opgelopen na de zomervakantie door het dragen van mondkapjes in het openbaar vervoer komt niet overeen met de verklaring van specialisten. Studenten in Nederland komen vooral in contact met het virus door hun gedrag: ze houden zich niet goed aan de regels en komen zo met veel mensen in nauw contact. Volgens lokale GGD’en zijn vooral privéfeestjes in studentenhuizen de boosdoener geweest van het verhoogde aantal besmettingen onder studenten.

De effectiviteit van mondkapjes wordt al langer betwijfeld. Het belangrijkste onderzoeksinstituut dat de Nederlandse overheid adviseert is het RIVM. Het RIVM heeft sinds het begin van de coronapandemie de stellingname dat het effect van mondkapjes beperkt is bij het voorkomen van de verspreiding van het virus. Dit komt door de conflicterende uitkomsten in studies naar de effectiviteit van mondkapjes – en de talloze factoren die de effectiviteit van mondkapjes beïnvloeden.

Het houden van afstand en handhygiëne is voor het RIVM veel belangrijker. Als er geen 1,5 meter afstand gehouden kan worden, zoals in het openbaar vervoer, kunnen "niet-medische mondneusmaskers" volgens het RIVM besmettingen beperken. Het Outbreak Management Team (OMT) dat door het RIVM bij elkaar geroepen werd in de strijd tegen het coronavirus plaatst wel een kanttekening: blind vertrouwen in de bescherming van mondkapjes kan leiden tot een gevoel van schijnveiligheid, waardoor mensen de andere adviezen niet goed meer opvolgen. Zulk gedrag zou mogelijkerwijs besmettingen in de hand kunnen werken.

Het Robert Koch-Institut, het Duitse RIVM, is iets optimistischer over de effectiviteit van mondkapjes, maar benadrukt dat deze niet bestemd zijn voor zelfbescherming, maar uitsluitend om anderen te beschermen tegen de drager. Volgens recent onderzoek door het Centers for Disease Control and Prevention, het Amerikaanse RIVM, kunnen ook niet-medische stoffen mondkapjes zelfbescherming bieden – mits ze van het juiste materiaal zijn en correct gebruikt worden. Hierbij is het belangrijk dat ze op de juiste manier worden afgezet en worden gedesinfecteerd. In het ergste geval kan een drager zichzelf infecteren bij het verkeerd afzetten van een mondkapje.

Hoewel er veel kanttekeningen zijn over de effectiviteit van mondkapjes, is de bewering in de Facebookpost ongefundeerd. Correct gebruik van mondkapjes kan niet leiden tot méér besmettingen. De oorzaak van het verhoogde aantal besmetting in Nederland, België, Frankrijk en Spanje moet ergens anders worden gezocht.

---

Links:

Facebookpost van 21 oktober 2020:
https://www.facebook.com/groups/327826055162879/permalink/344296196849198 (gearchiveerd:http://dpaq.de/EYf5q)

SARS-uitbraak van 2003: https://www.who.int/ith/diseases/sars/en/ (gearchiveerd: http://dpaq.de/V18w0)

Artikel van Bloomberg over de implementatie van mondkapjes in verschillende landen rond de wereld:
https://www.bloomberg.com/graphics/2020-opinion-coronavirus-global-face-mask-adoption/ (gearchiveerd: http://dpaq.de/Cu8Ln)

Cijfers over de mortaliteit van het coronavirus in verschillende landen door Statista:
https://www.statista.com/statistics/1104709/coronavirus-deaths-worldwide-per-million-inhabitants/ (gearchiveerd: http://dpaq.de/tfMV8)

Interview met gezondheidscommunicatiewetenschapper Annemiek Linn over besmettingen onder studenten:
https://eenvandaag.avrotros.nl/item/waarom-studenten-zich-minder-goed-aan-de-regels-houden-en-hoe-je-dat-wel-bereikt/ (gearchiveerd: http://dpaq.de/VNh0P)

Artikel over besmettingen onder studenten met toelichting van lokal GGD’s:
https://www.advalvas.vu.nl/nieuws/studenten-lopen-corona-op-stiekeme-feestjes-op (gearchiveerd: http://dpaq.de/SlyEb)

Literatuuronderzoek door het RIVM over de effectiviteit van mondneusmaskers in openbare ruimten:
https://www.rivm.nl/sites/default/files/2020-05/Toepassing%20van%20niet-medische%20mondneusmaskers%20in%20openbare%20ruimten.pdf (gearchiveerd: http://dpaq.de/wCMfL)

Webpagina van het RIVM over de effectiviteit van mondkapjes en handschoenen:
https://www.rivm.nl/coronavirus-covid-19/mondkapjes (gearchiveerd: http://dpaq.de/2U5FF)

Webpagina van de Duitse regering met toelichting door het Robert Koch-Institut over de het gebruik van mondkapjes:
https://www.bundesregierung.de/breg-de/themen/coronavirus/corona-schutzmasken-1737518 (gearchiveerd: http://dpaq.de/aBZ3Z)

Artikel van Aljazeera met een overzicht van de verschillende benaderingen over de effectiviteit van mondkapjes:
https://www.aljazeera.com/news/2020/8/17/which-countries-have-made-wearing-face-masks-compulsory (gearchiveerd: http://dpaq.de/EOTgF)

Studie gepubliceerd door het Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention over de bescherming van stoffen mondkapjes:
https://wwwnc.cdc.gov/eid/article/26/10/20-0948_article (gearchiveerd: http://dpaq.de/OSWyy)

Studie gepubliceerd door het Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention over het achterblijven van pathogenen op de buitenkant van mondkapjes: https://bmcinfectdis.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12879-019-4109-x (gearchiveerd: http://dpaq.de/KcMxs)

---

Contact met het dpa-feitencheckteam: factcheck-netherlands@dpa.com