Voldoende bewijs link klimaatverandering en weersextremen

Een sociale mediagebruiker die zichzelf omschrijft als een "klimaatrealist", deelt op zijn X-account een screenshot uit een rapport van het IPCC, een wetenschappelijke organisatie van de Verenigde Naties die de gevolgen van klimaatverandering onderzoekt. Uit het screenshot zou moeten blijken dat klimaatverandering helemaal niet zorgt voor een toename van weersextremen, zoals hevige neerslag, overstromingen en zware stormen, in tegenstelling tot wat altijd beweerd wordt. Het bericht krijgt heel wat navolging en circuleert al langere tijd. 

Het is ook niet de eerste keer dat Deutsche Presse-Agentur (dpa), en ook andere factcheckers, berichten van Ferdinand Meeus moeten corrigeren. Opnieuw terecht hier?

Beoordeling

De conclusie die door Meeus uit het IPCC-rapport en de tabel wordt getrokken is fout. Het rapport concludeert net dat er een toename is en zal zijn van weersextremen ten gevolge van klimaatverandering.

Feiten

Het screenshot dat Meeus deelt, komt uit hoofdstuk 12 van een rapport opgesteld door de Intergouvernementele Werkgroep inzake Klimaatverandering (IPCC). Het rapport telt in totaal meer dan 2400 pagina's; Meeus selecteert er één tabel uit om tot zijn conclusies te komen. 

Pascal Mailier, wetenschappelijk medewerker binnen het Koninklijk Meteorologisch Instituut (KMI), noemt de conclusie van Meeus dan ook "heel kort door de bocht". Volgens Mailier negeert hij eigenlijk al de rest in hoofdstuk 12.

Daar (zie bijvoorbeeld tabel 12.7 voor Europa) wordt uitvoerig toegelicht hoe de verschillende types van extreem weer zeer waarschijnlijk zullen toenemen in de toekomst. Niets is natuurlijk honderd procent zeker - ook niet in wetenschap. Het gaat immers om voorspellingen, legt Mailier uit.

Bovendien is het volgens professor Rik Leemans (Wageningen Universiteit) veel logischer om naar hoofdstuk 11 van het rapport te kijken. Dat hoofdstuk geeft immers een mondiaal - en geen regionaal - overzicht. Daar wordt voor warmte, regen, overstromingen, droogtes en stormen een verdere toename verwacht. Telkens wel met verschillende gradaties van zekerheid.

Emergentie

Wat is er dan precies aan de hand met de tabel van Meeus? Wel die wordt volgens Mailier verkeerd geïnterpreteerd. 

De tabel (pagina 1856) gaat in op wat in wetenschappelijke termen bekend staat als de 'emergentie' van 'climate impact-drivers' of CID's. CID's zijn klimaatverschijnselen (extreem of niet-extreem) zoals warmte, neerslag, regen en wind, die van invloed zijn op de samenleving.

Het klimaatsignaal is 'emergent', wanneer duidelijk gesteld kan worden dat de klimaatopwarming de dominante factor achter trends in de CID’s is, aldus Mailier.

Meeus toont slechts een select deel van de hele tabel: hij knipte er enkel de historische data uit. Informatie over wat wordt verwacht voor de rest van de 21ste eeuw is weggemoffeld.

De blauwe en oranje vakken betekenen dat de emergentie van het klimaatsignaal met een goede mate van zekerheid is waargenomen. De witte vakken geven aan dat het om verschillende redenen (nog) niet mogelijk is om met zekerheid die emergentie vast te stellen.

Om dat te begrijpen moet een onderscheid gemaakt worden tussen enerzijds natuurlijke variabiliteit en anderzijds langetermijntrends. Natuurlijke variabiliteit verwijst naar veranderingen die van jaar tot jaar of over een paar jaar worden waargenomen als gevolg van willekeurige en meestal terugkerende invloeden die niets te maken hebben met menselijke activiteit. Denk daarbij bijvoorbeeld aan het gekende fenomeen van El Niño, waarbij het water in de Stille Oceaan tijdelijk opwarmt en op die manier het weer op zeer grote schaal beïnvloedt. De langetermijntrend verwijst dan weer naar de opwarming van de aarde die door de mens veroorzaakt wordt.

Een fenomeen is dus emergent als gevolg van de opwarming van de aarde wanneer de verhouding tussen de natuurlijke variabiliteit en de langetermijntrend een bepaalde drempelwaarde overschrijdt.

De witte vakjes in de tabel betekenen echter daarom niet dat er geen toename is van bijvoorbeeld overstromingen en andere fenomenen die in het wit staan aangeduid.

Dat staat ook uitgelegd bij de beschrijving van de tabel: witte vakjes zijn vakjes waar het bewijs momenteel nog ontbreekt om van emergentie te kunnen spreken. Dat heeft doorgaans te maken met data die momenteel nog ontoereikend is. Op basis van de data die voorhanden is, komen wetenschappers net wel tot de conclusie dat extreme weersverschijnselen toenemen door de invloed van klimaatverandering. Dat legde een eerdere factcheck van Factcheck.Vlaanderen ook al uit.

Duikboot

Om de complexe wetenschappelijke term 'emergentie' nog iets meer te verduidelijken, maakt Mailier de vergelijking met een duikboot: "We kunnen een analogie trekken met een onderzeeër die onder het oppervlak van de oceaan vaart. De situatie waarin er geen trend is, is analoog aan het geval waarin de onderzeeër horizontaal vaart en onzichtbaar blijft voor een waarnemer op een schip aan de oppervlakte. Een opwaartse trend wordt weerspiegeld doordat de onderzeeër naar de oppervlakte stijgt. De onderzeeër blijft echter onzichtbaar tot hij boven water komt, dat wil zeggen, tot hij emergeert. Hoe groter de diepte, hoe langer het duurt voordat de onderzeeër weer aan de oppervlakte komt."

Niet voldoen aan het emergentiecriterium, wil daarom dus niet zeggen dat er geen trend aan de gang is. De 'onderzeeër' of de trend bevindt zich dan nog onder water. CID's zoals wind, neerslag en overstromingen fluctueren van nature sterker dan bijvoorbeeld temperatuur. Het is daarom niet verrassend dat de emergentie hier minder duidelijk is, concludeert hij.

(Stand van zaken: 20.12.2024)