Verhoogde stralingswaarden in Polen zijn natuurlijk fenomeen

In de vroege ochtend van 13 mei werd Chmelnytsky, in het westen van Oekraïne, opgeschrokken door explosies. Al snel daarna begon de geruchtenmolen te draaien: een munitieopslagplaats zou geraakt zijn, waarna een giftige uraniumstofwolk vrijkwam. Die wolk zou ondertussen al Polen hebben bereikt, meer bepaald de stad Lublin, zo'n 360 kilometer naar het noordwesten.

Beoordeling

Poolse en Oekraïense autoriteiten zeggen dat er noch in Lublin, noch in Chmelnytsky verhoogde stralingsniveaus zijn vastgesteld. Oudere data bevestigt dat. Neerslag verhoogde tijdelijk het niveau van de natuurlijke isotoop bismut in de lucht, aldus onderzoekers en de Poolse autoriteiten.

Feiten

Vier Russische drones landden in de regio van Chmelnytsky op 13 mei, zegt de Oekraïense luchtmacht. Satellietfoto's die dpa kon inkijken suggereren dat er één of meerdere explosies waren aan de rand van Chmelnytsky die dag. Video's van een explosie en grote rookpluim circuleren online, wat door het Twitterprofiel Geoconfirmed werd gelokaliseerd als zijnde in Chmelnytsky. Een artikel op een Oekraïense website uit 2011 schrijft dat er in de stad een munitieopslagplaats is.

Zo'n 360 kilometer verder naar het noordwesten, in de Poolse stad Lublin, werden op 15 mei hoge niveaus van de licht radioactieve isotoop bismut-214 gemeten. Tot daar de feiten die kloppen.

Online wordt de link tussen die twee gebeurtenissen gelegd: er zou verarmd uranium vernietigd zijn bij de explosie in Chmelnytsky, wat dan voor die verhoogde niveaus in Polen zou hebben gezorgd. Maar dat klopt niet.

Regen is de boosdoener

Het Poolse Nationaal Atoomagentschap publiceerde op 17 mei een persbericht naar aanleiding van de desinformatie die online circuleert. Het radiatieniveau in Polen is normaal, schrijven ze. Er waren tijdelijk verhoogde waarnemingen van de isotoop bismut-214 op 15 mei, maar die komen regelmatig voor, onder andere wanneer het regent. Dit vormt geen risico voor mens of natuur.

De isotoop bismut-214 komt van nature voor op het aardoppervlak en in de atmosfeer. Regen zorgt ervoor dat aerosolen met bismut-214 loskomen van het aardoppervlak en zo in de lucht terechtkomen. Dat resulteert dan in verhoogde waarnemingen van de stof. Het regende inderdaad in Lublin tussen 15 en 19 mei.

Dat effect was dan ook waar te nemen in de metingen van de Maria Curie-Sklodowska Universiteit (UMCS) in Lublin. Ook de daaropvolgende dagen was dat fenomeen te zien, vanwege de regen in Lublin. Onderzoekers van UMCS herhalen ook dat dit een volledig natuurlijk en onschadelijk fenomeen is.

Op andere grafieken van UMCS is te zien dat door dit jaar heen er al verschillende dagen waren met een even grote of grotere piek aan bismut-214 in de lucht dan op 15 mei, waaronder in januari en februari.

Terugkerende desinformatie

In Chmelnytsky, waar het de explosie plaatsvond, is evenmin een verhoogde giftige straling gemeten, aldus de lokale militaire administratie. Tot diezelfde conclusie kwamen ook de factcheckers van VoxUkraine: er waren geen afwijkingen in de lokale metingen. Het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) bevestigde aan het Amerikaanse Newsweek dat ze geen verhoogde waarden hebben waargenomen in westelijk Oekraïne.

Maar van waar komt die desinformatie? In het conflict worden aan Oekraïense kant wapens met verarmd uranium gebruikt, geleverd door het Verenigd Koninkrijk. Dat gaf in het verleden al aanleiding tot misinformatie die nu terugkeert.

Verarmd uranium is een restproduct van het proces om verrijkt uranium te maken, gebruikt in nucleaire brandstof en wapens. Maar het is veel zwakker dan verrijkt uranium en kan geen nucleaire reactie uitlokken. Het gebruik ervan is alsnog controversieel. Het IAEA zei tegen Newsweek dat het eerder als een giftige chemische stof moet worden gezien dan als radioactief gevaar.

(Stand van zaken: 24.05.2023)