Er was wel degelijk oversterfte in België in 2020

Een Facebookgebruiker vraagt zich af of de coronapandemie werkelijk voor zoveel extra doden heeft gezorgd, en komt tot de conclusie dat dat niet het geval is. De bevolkingsgroei zorgt volgens hem voor de stijgende sterftecijfers in 2020, samen met de gestegen mortaliteit bij 75-plussers. Zo concludeert hij dat lockdowns geen verschil maken, dat mensen jonger dan 45 minder stierven en dat de gestegen mortaliteit bij ouderen te wijten is aan onderliggende aandoeningen, samen met COVID-19. Tenslotte zou COVID-19 niet meer dan een influenzavirus zijn (gearchiveerd).

BEOORDELING: De beweringen zijn grotendeels fout. Er was wel degelijk oversterfte in België in 2020, die niet enkel te wijten kan zijn aan bevolkingsgroei en oversterfte bij 75-plussers. Jongeren stierven inderdaad minder. COVID-19 is ook geen influenzavirus.

FEITEN:

De gebruikte grafieken zijn afkomstig van het federaal statiestiekbureau Statbel. Dat publiceerde op 1 januari de voorlopige Belgische sterftecijfers van 2020. Wendy Schelfaut, woordvoerster van Statbel, verschafte dpa verdere duiding bij die cijfers. "Als men kijkt naar relatieve cijfers zie je een oversterfte."

Voor de algemene bevolking was er in 2019 een sterftecijfer van 8,66 overlijdens per duizend inwoners. Vorig jaar was dat 9,96. "Die fluctuatie is te belangrijk om enkel te kunnen veroorzaakt zijn door bevolkingsgroei", verduidelijkt Schelfaut. Als men specifiek naar de groep van 85-plussers kijkt is de stijging nog markanter: van 129 sterftes per 1000 inwoners in 2019 naar 150 in 2020. "Er is duidelijk sprake van oversterfte bij de ouderen", zegt Schelfaut.

Patrick Deboosere is demograaf en professor aan de Vrije Universiteit Brussel. Hij doet onderzoek naar het verband tussen demorafie en gezondheid. "Er is manifest sprake van oversterfte in België vorig jaar", zegt hij. 

"Oversterfte is hogere sterfte binnen een bepaalde periode dan men normaal kan verwachten voor een bevolking", legt Deboosere uit. Die verwachting wordt berekend op basis van gemiddelden van voorbije jaren.

"Het is mogelijk dat er oversterfte voor een welbepaalde korte periode is, bijvoorbeeld door de griep of een hittegolf, zonder dat er op jaarbasis oversterfte is", verduidelijkt hij. "De sterfte door COVID-19 was zodanig hoog dat er niet alleen oversterfte is voor de piekmomenten tijdens de eerste en tweede golf, maar ook voor het hele jaar."

Het is inderdaad correct dat er minder jongeren gestorven zijn vorig jaar, vooral in de leeftijdscategorieën 15-24 en 25-44 jaar. Dat is onder andere een gevolg van de coronamaatregelen. Die trend was te verwachten en is elders in Europa ook te zien. Dat concludeerde prof. Deboosere in mei al in zijn onderzoek.

"De groei van een bevolking wordt gevoed door jonge mensen, met een veel lagere leeftijd-specifieke sterfte. Als je de brutocijfers toepast zou de sterfte hoogtens met 600 overlijdens stijgen, terwijl er dit jaar naar schatting een oversterfte van ongeveer 15,000 overlijdens zal zijn", vertelt Deboosere over 2020. De exacte impact van de coronamaatregelen is natuurlijk moeilijk te berekenen, maar ze hebben dus wel levens gered.

"Gezien het patroon in de besmettingen en overlijdens zijn er ongeveer 3 tot 4,000 mensen overleden aan COVID-19 die in 2020 een groot risico liepen om sowieso te sterven. Maar bij die 15,000 zijn er wel degelijk mensen die niet hoefden te overlijden."

En dat is de oversterfte mét alle genomen maatregelen. "Dat is een zeer belangrijke opmerking. Op het piekmoment van de besmetting, in april, was er een oversterfte van 100% in ons land." Er zijn met andere woorden in de week van 6 april dubbel zoveel mensen overleden als verwacht. "Zonder maatregelen zou de oversterfte in ons land een veelvoud zijn van 15,000", besluit Deboosere.

In de Facebookpost wordt meermaals gezegd dat COVID-19 een nieuw influenzavirus is. Dat is niet waar. Het zijn twee verschillende virussen van twee verschillende virusfamilies. COVID-19 is geen griep.

Elk virus heeft, net zoals elke mens, uniek genetisch materiaal. De genetische opmaak van griep en COVID-19 is compleet verschillend. "Ze zijn totaal verschillend, ze liggen zo ver uit elkaar", zegt Piet Maes, viroloog aan de KU Leuven. Daarnaast is het onmogelijk en zinloos om de sterftecijfers van de twee ziektes met elkaar te vergelijken, zoals dpa al eerder schreef in een factcheck.

---

Links:

Facebookpost: https://www.facebook.com/koen.castelein.5/posts/10225274260068778(gearchiveerd: http://dpaq.de/wAx5b)

Grafieken Statbel: https://statbel.fgov.be/nl/over-statbel/wat-doen-we/visualisaties/mortaliteit

Over prof. Patrick Deboosere: https://urbanstudies.brussels/person/patrick-deboosere (gearchiveerd: http://dpaq.de/AfSLp)

Studie naar oversterfte 2020 prof. Deboosere: https://press.vub.ac.be/oversterfte-is-te-wijten-aan-covid-19 (gearchiveerd: http://dpaq.de/Lyi8p)

Over viroloog Piet Maes: https://www.kuleuven.be/wieiswie/nl/person/00040919 (gearchiveerd: http://dpaq.de/EFG7x

dpa-factcheck over vergelijking sterftecijfers griep en COVID-19: https://dpa-factchecking.com/netherlands/201015-99-952285/

---

Contact met het dpa-feitencheckteam: factcheck-belgium@dpa.com