Dokter UZ Brussel maakt foutieve claims in open brief over Belgische corona-aanpak

Een open brief die gericht is aan Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) wordt flink gedeeld op sociale media. De brief is geschreven door dokter Frank Van Tussenbroek, afdelingshoofd op de dienst Radiologie aan het Universitair Ziekenhuis te Brussel. Met een waslijst aan opmerkingen deelt dokter Van Tussenbroek zijn frustraties over hoe de overheid en de politici “blindelings de experten volgen”. In de brief neemt hij de voornaamste experten en de media onder vuur, maar kloppen de feiten die hij aanhaalt?

BEOORDELING: Om zijn persoonlijke mening te ondersteunen, gebruikt dokter Van Tussenbroek enkele niet-bewezen stellingen, foute vergelijkingen en onwaarheden. Hij beweert onder meer onterecht dat de meeste Belgen al in contact zijn gekomen met het coronavirus en er immuun voor zijn. We beoordelen het bericht als ‘deels onwaar’, omdat er ook correcte claims in het bericht staan.

FEITEN: De open brief werd de voorbije dagen naar verschillende mailboxen uitgestuurd en kwam terecht op meerdere blogs, waaronder die van de omstreden pagina Viruswaanzin. Inmiddels werd de brief ook al duizenden keren gedeeld op sociale media. Het UZ Brussel en dokter Van Tussenbroek bevestigen aan de redactie van dpa dat de brief door hem werd geschreven. Wel benadrukt het ziekenhuis via Twitter dat het om de persoonlijke mening van Van Tussenbroek gaat en dat het zich distantieert van zijn opmerkingen.

Het relaas van de dokter telt enkele flinke snauwen naar de experten die regelmatig in de media verschijnen omdat ze de overheid adviseren over de corona-aanpak. Onder meer Erika Vlieghe, Marc Van Ranst, Herman Goossens en Pierre Van Damme worden een gebrek aan expertise verweten. Een belangrijke noot is dat de dokter het volste recht heeft om zijn mening te vormen over de kwaliteiten van de adviseurs. Die mening ondersteunt hij echter met enkele misleidende en foute beweringen.

Allereerst stelt dokter Van Tussenbroek dat Prof. Dr. Vlieghe - die de leiding heeft over de Groep van Experten die belast zijn met de Exitstrategie (GEES) - haar expertise berust op de ervaringen met het Ebolavirus. Daarbij maakt hij een onvolledige vergelijking tussen het Ebolavirus en het SARS-CoV-2-virus: het virus zou zich via de bloedbanen en via contact verspreiden. Dat klopt, al is het niet de enige manier waarop iemand geïnfecteerd kan raken, weet ook Dr. Piet Maes, viroloog aan de KU Leuven.

"Je kan Ebola ook oplopen door middel van druppelverspreiding", begint Maes. "Elke vorm van lichaamsvocht van een patiënt is mogelijk infectieus. Stel dat een besmet persoon op iemand zou hoesten of niezen, dan is de kans groot dat die persoon ook besmet raakt." Die nuance is belangrijk, aangezien ook het SARS-CoV-2-virus zich voornamelijk verspreidt via grote druppels. Dat het nieuwe coronavirus meer via respiratoire wegen wordt overgedragen, is wel correct.

Ook de social distancing-norm van anderhalve meter afstand zou niet kloppen. "Ofschoon het eigenlijk maar 1m hoeft te zijn (het minimum dat de WHO adviseert, red.)", schrijft Van Tussenbroek. Prof. Bert Blocken, hoogleraar bouwfysica aan de KU Leuven en de TU Eindhoven, ziet daar weinig wetenschappelijke grond in. "Je kan geen sluitend bewijs vinden voor waarom een bepaalde korte afstand zou volstaan. Er zijn tal van scenario’s waarbij anderhalve meter afstand niet volstaat of waarbij één meter wel genoeg is." Volgens Blocken gaat het daarom eerder om een compromis tussen veiligheid en een praktisch haalbare afstand die in veel gevallen groot genoeg is.

Een pertinent onjuiste bewering die Van Tussenbroek meermaals herhaalt, is dat "99,5 procent van de Belgen gezond waren en zijn". Een eerdere factcheck van Factcheck.Vlaanderen wees de dokter daarover al terecht. Van Tussenbroek berekende dat percentage wellicht door het bevestigde aantal besmettingen (69.402 op 2 augustus) te delen door de totale Belgische bevolking. Toch is dat niet gegrond, omdat hij enkel het aantal bevestigde besmettingen rekent. Het werkelijke aantal besmettingen ligt een stuk hoger.

Dat aantal besmettingen kan men enkel via schattingen ramen. Een onderzoek van de Universiteit Antwerpen, dat vrijdag in voorpublicatie ging, schat het totale aantal besmettingen op zo’n 800.000 Belgen. De onderzoekers erkennen in een artikel van De Morgen dat ze wellicht veel besmette cases missen. Het Youyang Gu model, waarover Factcheck.Vlaanderen bericht, schat dat er op 1 augustus in totaal 1.464.563 Belgen, of 12 procent van de totale bevolking, besmet was.

Ook de uitspraak over de besmettelijkheid van asymptomatische patiënten (of besmette personen die geen ziektesymptomen vertonen) klopt niet. Volgens Van Tussenbroek zou het viraal materiaal van besmette, asymptomatische patiënten niet de kans krijgen om het DNA van een cel binnen te dringen. Voorgaand onderzoek toonde aan dat het viraal materiaal van het SARS-CoV-2 virus de celkern überhaupt niet kan binnendringen, omdat het een RNA-virus is en geen DNA-virus. "Daar heeft hij het inderdaad mis", vult Dr. Maes aan. "Er is geen enkele DNA tussenstap in de cyclus." Ook dpa voerde in het verleden een factcheck uit naar DNA-modificatie door het nieuwe coronavirus.

Verder stelt Van Tussenbroek onterecht dat de meeste Belgen al in contact zijn gekomen met het coronavirus en er immuun voor zijn. In werkelijkheid is daar helemaal nog geen wetenschappelijk bewijs voor. Dr. Piet Maes beschouwt het als een (relevante) piste, die voorlopig nog allesbehalve bewezen is. "Wij als mens zullen waarschijnlijk wel al eens in contact komen met coronavirussen van andere diersoorten, maar het contact zal in elk geval héél klein zijn."

"Er zijn zeven coronavirussen waardoor de mens geïnfecteerd kan raken", gaat Maes verder. "229E, NL63, OC43 en HKU1 veroorzaken doorgaans onschuldige verkoudheden en komen elk seizoen terug. De anderen (SARS-CoV-1 en MERS, red.) komen hier niet voor. De basisimmuniteit zou dus van de 4 typische 'verkoudheid-coronavirussen' moeten komen. SARS-2 wordt zoals SARS-1 ingedeeld bij de betacoronavirussen (genus Betacoronavirus) op basis van genetische verwantschap. HKU1 zou mogelijk zijn, maar dat moet nog onderzocht worden. Maar om te stellen dat door deze mogelijke kruisimmuniteit, 99,5% van de mensen geen ziekte vertoont, is volgens mij wetenschappelijk ongegrond."

"Het verhaal van de schoolsluiting past ook in de onlogica van de experts en co", schrijft dokter Van Tussenbroek nog, maar wat hij aanhaalt over de besmettelijkheid van kinderen is niet helemaal juist. Een recente Duitse studie zou stellen dat kinderen zelden ziek worden en dat ze het virus eigenlijk niet doorgeven. Het is wetenschappelijk vastgesteld dat kinderen onder de 12 jaar het virus inderdaad minder snel doorgeven dan volwassenen en zelden (zware) symptomen meemaken. Hoewel de studie concludeert dat scholen geen broeihaarden zijn en de besmettingen zeer laag blijft, valt nergens te lezen dat kinderen het virus "eigenlijk niet doorgeven".

In een voorgaande dpa-factcheck werd aangetoond dat het helemaal niet uitgesloten is dat kinderen het virus verspreiden, dat ziet ook epidemioloog Boudewijn Catry, diensthoofd bij Sciensano. "Het is zeker zo dat er studies zijn die hebben aangetoond dat kinderen het virus kunnen overdragen én besmet kunnen raken." Ook wanneer dokter Van Tussenbroek zegt dat men vergeet de verhouding afgenomen testen - positieve testen mee te geven, klopt dat niet. Die cijfers worden al sinds het begin van de metingen meegegeven in het dagelijks epidemiologisch rapport van Sciensano (pagina 5 en 6).

Van Tussenbroek haalt meermaals het verhaal van de mondmaskers aan. Wanneer hij stelt dat de FFP2-maskers de beste bescherming bieden tegen het coronavirus (zowel bescherming als verspreiding), is dat correct. Ook klopt het dat stoffen en chirurgische mondmaskers niet beschermen tegen aerosolen of micro druppeltjes, omdat die klein genoeg zijn om door de gaten van het mondmasker te zweven. De stoffen en chirurgische mondmaskers zijn daarom eerder bedoeld om vooral de grote druppels op te vangen. De doeltreffendheid daarvan werd in het verleden al meermaals wetenschappelijk aangetoond. "Elke grote druppel die opgevangen kan worden, is een kans minder om iemand anders te besmetten", zegt professor Blocken.

Ten slotte verwijt Van Tussenbroek de media ook dat ze "fake news" publiceren door te stellen dat er een lichte toename is van het sterftecijfers. "Onzin", schrijft hij, "omdat de overlijdens zich pas manifesteren na een lang ziekteproces met IC en beademing." In sommige gevallen klopt dat, al zijn er geen gegevens beschikbaar van hoeveel tijd er tussen besmetting en overlijden zit, benadrukt Dr. Maes. "In de woonzorgcentra waren er wel degelijk mensen waarbij de ziekte zeer snel evolueerde naar overlijden, dus ook dat gegeven klopt niet helemaal."

---

Links:

Open brief op Facebook: https://www.facebook.com/808498555/posts/10158607001308556/?d=n(gearchiveerd: http://dpaq.de/WRBh2)

Tweet UZ Brussel: https://twitter.com/UZBrussel/status/1289162977275523072?ref_src=twsrc^tfw|twcamp^tweetembed|twterm^1289162977275523072|twgr^&ref_url=https://www.despecialist.eu/nl/nieuws/uz-brussel-distantieert-zich-van-open-brief-dr-frank-van-tussenbroek.html (gearchiveerd: http://dpaq.de/5gvQr)

Pagina Viruswaanzin: https://www.viruswaanzin.be/post/zo-hoort-u-het-ook-eens-van-een-arts (gearchiveerd: http://dpaq.de/PXdm0)

Dokter Frank Van Tussenbroek: https://www.uzbrussel.be/web/radiologie/artsen/-/asset_publisher/Nq2aUxnAHRvm/content/dr-frank-van-tussenbroek (gearchiveerd: http://dpaq.de/r1D7g)

Artikel Het Nieuwsblad Viruswaanzin: https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20200717_97218232 (gearchiveerd: http://dpaq.de/tb0Xy)

Pagina Erika Vlieghe: https://www.uantwerpen.be/nl/overuantwerpen/faculteiten/geneeskunde-gezondheidswetenschappen/onderzoek-innovatie/onderzoek-in-de-kijk/topexperts-corona/erika-vlieghe/ (gearchiveerd: http://dpaq.de/KkcSe)

Pagina Marc Van Ranst: https://www.uzleuven.be/nl/artsen-en-specialisten/marc-van-ranst (gearchiveerd: http://dpaq.de/pCSWT)

Pagina Pierre Van Damme: https://www.uantwerpen.be/nl/personeel/pierre-vandamme/ (gearchiveerd: http://dpaq.de/a5zUh)

Pagina Herman Goossens: https://www.uza.be/persoon/prof-dr-herman-goossens (gearchiveerd: http://dpaq.de/aFfm7)

Informatie GEES: https://www.premier.be/nl/de-werkgroep-voor-de-ontwikkeling-van-een-exit-strategy-samengesteld (gearchiveerd: http://dpaq.de/s3UQS)

Studie transmissie Ebola Journal of Infectious Diseases: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6283352/ (gearchiveerd: http://dpaq.de/cHejN)

Piet Maes: https://rega.kuleuven.be/cev/zoonotic-infectious-diseases-unit/TeamMembers/00040919/view?sortby=scdate&pubsonpage=10&pubtype=presentation(gearchiveerd: http://dpaq.de/RSTZc)

WHO over verspreiding SARS-CoV-2-virus: https://www.who.int/news-room/commentaries/detail/transmission-of-sars-cov-2-implications-for-infection-prevention-precautions(gearchiveerd: http://dpaq.de/L4csg)

Pagina prof. Bert Blocken: https://www.tue.nl/en/research/researchers/bert-blocken/ (gearchiveerd: http://dpaq.de/HiPOG)

Advies WHO over social distancing: https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public (gearchiveerd: http://dpaq.de/EWTIT)

Wetenschappelijk bewijs social distancing CEBM: https://www.cebm.net/covid-19/what-is-the-evidence-to-support-the-2-metre-social-distancing-rule-to-reduce-covid-19-transmission/ (gearchiveerd: http://dpaq.de/RuPNZ8)

Verspreiding coronavirus via aerosolen Environment International Journal: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7151430/ (gearchiveerd: http://dpaq.de/nZo7D)

Dpa factcheck: https://dpa-factchecking.com/belgium/200708-99-721570/ (gearchiveerd: http://dpaq.de/0CntN)

Nature CRISPR-Cas detectie bij SARS-CoV-2: https://www.nature.com/articles/s41587-020-0513-4 (gearchiveerd: http://dpaq.de/hV957)

Factcheck Health Feedback: https://healthfeedback.org/evaluation/people-who-do-not-show-symptoms-contribute-to-significant-covid-19-transmission-contrary-to-cnbc-report/ (gearchiveerd: http://dpaq.de/ar09U)

Factcheck Factcheck.Vlaanderen: https://factcheck.vlaanderen/factcheck/meeste-belgen-niet-immuun-voor-covid19 (gearchiveerd: http://dpaq.de/MdeXs)

Studie coronavirussen: https://talk.ictvonline.org/ictv-reports/ictv_9th_report/positive-sense-rna-viruses-2011/w/posrna_viruses/222/coronaviridae (gearchiveerd: http://dpaq.de/DgwdQ)

MERS in België Sciensano: https://epidemio.wiv-isp.be/ID/Pages/MERS-CoV.aspx (gearchiveerd: http://dpaq.de/vUlPF)

SARS-CoV-1 in België Agentschap Zorg en Gezondheid: https://www.zorg-en-gezondheid.be/sites/default/files/atoms/files/Richtlijn%20SARS_2019.pdf (gearchiveerd: http://dpaq.de/381Aj)

Technische Universität Dresden over SARS-CoV-2-virus op scholen: https://tu-dresden.de/med/mf/die-fakultaet/newsuebersicht/immunisierungsgrad-geringer-als-erwartet-schulen-haben-sich-nicht-zu-hotspots-entwickelt (gearchiveerd: http://dpaq.de/wgFPf)

Dpa factcheck America’s Frontline Doctors: https://dpa-factchecking.com/belgium/200729-99-969804/

Contact Tracing onderzoek Zuid-Korea: https://wwwnc.cdc.gov/eid/article/26/10/20-1315_article (gearchiveerd: http://dpaq.de/Xixi2)

Boudewijn Catry: https://www.sciensano.be/nl/people/boudewijn-catry (gearchiveerd: http://dpaq.de/NBOpG)

Epidemiologisch rapport Sciensano: https://covid-19.sciensano.be/sites/default/files/Covid19/Meest%20recente%20update.pdf (gearchiveerd: http://dpaq.de/ML46d)

Studies doeltreffendheid mondmaskers: http://files.fast.ai/papers/masks_lit_review.pdf (gearchiveerd: http://dpaq.de/PE4H1)

Chinese studie over klachten coronapatiënten: https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2762130 (gearchiveerd: http://dpaq.de/1f6HA)

Artikel De Morgen over aantal besmette Belgen: https://www.demorgen.be/nieuws/al-800-000-belgen-hadden-covid-19-wetenschap-is-voorzichtig-optimistisch~b06b244f/ (gearchiveerd: http://dpaq.de/hPEKL)

Youyang Gu model België: https://covid19-projections.com/infections-tracker/ (gearchiveerd: http://dpaq.de/IEwpb)

---

Contact met het dpa-feitencheckteam: factcheck-belgium@dpa.com